«Հուսով եմ, որ մի օր իմ որդուն ցույց կտամ Հայաստանը, որի կազմում կլինեն ե՛ւ Արցախը, ե՛ւ Արարատ լեռը». Թ. Մացեյչուկ

Արցախա-ադրբեջանական սահմանին իրավիճակն այս օրերին խիստ լարված է: ԳԱԼԱ-ին տված հարցազրույցում լեհ լրագրող Թոմաշ Մացեյչուկն անդրադարձել է հակամարտությանը, խոսել առաջիկայում Արցախ կատարելիք այցի, իր պատկերացրած հայաստանյան ապագայի եւ այլ հարցերի շուրջ:

— Ես մտադրություն ունեմ ֆիլմ նկարահանել Արցախի մասին, այն հակամարտության մասին, որի ժամանակ հայկական բնակչությունը պաշտպանվում էր ադրբեջանցիներից եւ այլ մուսուլմաններից: Իհարկե, այդ հակամարտության մասնակից էին նաեւ ռուսները, սակայն, ցավոք, չգիտես ինչու, նրանք ավելի շատ օգնում էին ադրբեջանցիներին, քան հայերին: Ցանկանում եմ ի ցույց դնել այն, ինչի մասին շատերը լռում են: Ամբողջ Եվրոպայով, այդ թվում եւ Արցախում (քանի որ Հայաստանը եւ հայերը եվրոպական քաղաքակրթության մասն են) պայքար է գնում մուսուլմանական եւ եվրոպական աշխարհների միջեւ: Արցախը, ի տարբերություն Կոսովոյի, օրինակ է հանդիսանում, որտեղ քրիստոնյաները հաջողությամբ պաշտպանել են իրենց հողերը մուսուլմաններից: Պաշտպանել են, սակայն հարկ է ընդգծել, որ պատերազմը չի ավարտվել ոչ ադրբեջանցիների, ոչ էլ հայերի համար:

Հայկական հողերը գտնվում են Թուրքիայի եւ Ադրբեջանի օկուպացիայի տակ, մյուս կողմից նրանք համարում են, որ հայերի հողերը պետք է իրենց պատկանեն, իսկ նրանց համար ամենացանկալին այն է, որ ոչ մի Հայաստան ու ոչ մի հայ գոյություն չունենա: Թուրքերն արդեն մեկ անգամ ցեղասպանություն իրականացրել են ձեր ժողովրդի նկատմամբ, եւ ես մտավախություն ունեմ, որ նրանք պատրաստ են նույնը կրկնել հանուն պանթյուրքիզմի եւ Ադրբեջանի հետ միավորման: Ներկայումս արտաքին գործոններն Անկարային եւ Բաքվին թույլ չեն տալիս վերջնականապես լուծել Հայաստանի հետ կապված խնդիրը, սակայն ի՞նչ կլինի, եթե, օրինակ, կոնֆլիկտ առաջանա Եվրոպայի, ԱՄՆ-ի եւ Ռուսաստանի միջեւ, այդ դեպքում ո՞վ կպաշտպանի Հայաստանը եւ Արցախը:

Ցանկանում եմ ֆիլմ նկարահանել, որը թույլ կտա հասկանալ, թե ինչ է տեղի ունեցել Արցախում, ինչ պատճառով, ինչպես են ապրում մարդիկ այդ տարածաշրջանում եւ իրավիճակի հետագա ինչ զարգացումներ կարող են լինել:

— Ի՞նչ մեսիջ եք ցանկանում հղել Ձեր ֆիլմը դիտողներին:

— Ցանկանում եմ, որ եվրոպացիները, այդ թվում եւ ռուսները, հասկանան, որ հայերը հանդիսանում են եվրոպական աշխարհի, եվրոպական քաղաքակրթության մի մասը, որը հենց հիմա իսլամիզացման իրական վտանգի առաջ է կանգնած: Մենք պետք է համախմբվենք, օգնենք միմյանց, չմոռանանք, որ մեր եվրոպացի եղբայրներն աջակցության կարիք ունեն: Արցախը պետք է եվրոպացիների եւ ամերիկացիների գիտակցության մեջ հայտնվի որպես իսլամական աշխարհի դեմ դիմակայության հաջող օրինակ: Արցախն օրինակ է ծառայել, թե ինչպես պետք է պաշտպանվել, նաեւ նոր հակամարտությունների դեպքում, ինչպիսիք մենք տեսնում ենք այսօր Շվեդիայում, Ֆրանսիայում, Գերմանիայում եւ անգամ Ռուսաստանում: Մենք պետք է մեզ դրսեւորենք «արցախավարի»՝ պաշտպանելով մեր հողը, մեր կանանց եւ մեր երեխաներին: Կամ մենք կհասկանանք սա, կամ մեր թոռները կապրեն մուսուլմանական Եվրոպայում:

— Դուք արդեն եղե՞լ եք Արցախում:

— 2016թ.-ի մայիսին եղել եմ Երեւանում, իսկ այնտեղից մեկնել եմ Արցախ: Ինձ շատ են դուր եկել Ստեփանակերտը եւ Շուշին: Ես հիացած էի տեղաբնակների հյուրասիրությամբ: Շփվել եմ մարդկանց հետ երթուղայիններում, շուկայում, ռեստորաններում: Մինչ օրս հիշում եմ 17-18 տարեկան աղջիկների հետ իմ խոսակցությունը: Հարցազրույց էի անցկացնում նրանց հետ եւ հարց ուղղեցի՝ եթե ադրբեջանցիները գրոհեն Ստեփանակերտի վրա, ի՞նչ կանեք դուք: Գիտե՞ք ինչ պատասխանեցին նրանք. «Զինվորական համազգեստ կհագնենք եւ կգնանք մեր հայրերին ու եղբայրներին օգնելու»: Ա՛յ դա ուժ է, ոչ թե սիրիացիների նման, ովքեր լքում են իրենց ընտանիքները, իրենց կանանց ու երեխաներին եւ մեկնում Եվրոպա՝ ձրիակերության: Զգո՞ւմ եք տարբերությունը:

— Ինչպես գիտեք՝ ադրբեջանական իշխանությունները լրագրողների եւ հասարակական գործիչների «որս» են հայտարարել, ովքեր այցելել են «գրավված ԼՂՀ»: Չե՞ք վախենում, որ Դուք եւս կհայտնվեք նույն իրավիճակում, ինչպես Ալեքսանդր Լապշինը:

— Լապշինի մասով: Ես շոկի մեջ էի այն բանից, ինչ արեց Լուկաշենկոն: Ինչպե՞ս կարող էր նա այդ մարդուն ուղարկել Բաքու: Այո, ես հասկանում եմ, որ Բելառուսին անհրաժեշտ են էժան նավթն ու փողը, սակայն կան սկզբունքներ, որոնք չի կարելի վաճառել փողով: Եվ ի՞նչ, եթե ես այժմ գնամ Մինսկ, ինձ նույնպես կուղարկե՞ն Բաքու: Ո՞ւմ կողմից է Լուկաշենկոն, մուսուլմանների եւ նրանց փողերի՞, թե՞ քրիստոնյաների: Թեեւ Լուկաշենկոյի մասով ամեն ինչ պարզ է. ոչ շատ վաղուց Էրդողանի հետ հանդիպման ժամանակ Բելառուսի նախագահը համբուրեց Ղուրանը: Իմ կարծիքով, դա անթույլատրելի է եւ խոսում է այն մասին, որ Լուկաշենկոն մեծապես շփոթվել է: Իմ դիրքորոշումն Արցախի հարցում անփոփոխ է: Դա արժեքների հարց է, այլ ոչ թե փողերի կամ անվտանգության:

— Ինչպե՞ս եք տեսնում ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորումը: Ձեր կարծիքով, խաղաղ ճանապարհով հնարավո՞ր է կարգավորել այդ հակամարտությունը:

— Աստիճանաբար Եվրոպայում եւ ԱՄՆ-ում իշխանության են գալիս աջակողմյան քաղաքական գործիչները, եւ դա հույս է ներշնչում, որ Հայաստանը եւ Արցախն այնպիսի աջակցություն կստանան, ինչպիսին մինչ օրս չի եղել: Մենք ունենք ամեն ինչ նրա համար, որպեսզի ստիպենք Բաքվին ճանաչել Արցախի անկախությունը, այնուհետ ճանաչել այդ տարածաշրջանի միացումը Հայաստանին: Մնում է քաղաքական կամքի հարցը: Բոլորին պարզ է, որ Արցախը ոչ մի դեպքում չի վերադառնա Ադրբեջանի կազմ: Վաղուց ժամանակն է կարգավորել հակամարտությունը եւ մարդկանց ապրելու հնարավորություն տալ առանց պատերազմի մշտական սպառնալիքի:

— Օրերս կրկին հանդիպում տեղի ունեցավ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի անդամների եւ հայկական ու ադրբեջանական կողմերի միջեւ: Որքանո՞վ է արդյունավետ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի աշխատանքը հակամարտության կարգավորման գործում:

— ԵԱՀԿ-ն եւ ՄԱԿ-ը սնամեջ կազմակերպություններ են: Դրանք ի վիճակի չեն որեւէ հաջողության հասնել: Կներեք, բայց ես չեմ հավատում, որ ԵԱՀԿ Մինսկի խումբն արցախյան կոնֆլիկտի կարգավորման հարցում դրական արդյունքներ կարձանագրի: Ի դեպ, Թրամփը ՄԱԿ-ը կոչել էր «ակումբ՝ լավ ժամանցի համար», եւ ես նրա հետ լիովին համաձայն եմ: ԵԱՀԿ-ն նույնպես այդպիսի կազմակերպություն է:

— Այժմ մենք տեսնում ենք փոխհարաբերությունների վատթարացում ԱՄՆ-ի եւ Իրանի միջեւ: Ձեր կարծիքով, դա կարո՞ղ է ապակայունացնող ռիսկեր ստեղծել Հայաստանի եւ Արցախի համար:

— Ոչինչ չի կարող ստիպել Իրանին աջակցել ադրբեջանցիներին, սակայն պետք է հասկանալ, որ եթե Հայաստանը եւ ԱՄՆ-ն սկսեն սերտորեն համագործակցել, ապա Իրանի հետ հարաբերությունները կարող են վատթարանալ: Քաղաքականության մեջ ամեն ինչ ունի իր գինը: Եթե ԱՄՆ-ն եւ Եվրոպան պատրաստ կլինեն լուծել Արցախի խնդիրները, այդ ժամանակ, հնարավոր է, հարկ կլինի հրաժարվել Թեհրանի հետ փոխգործակցությունից: Կարծում եմ՝ հայերը կփորձեն հասկանալ եւ այս աշխարհաքաղաքական բարդ իրավիճակից ելք կգտնեն:

— Դուք հաճախ եք նշում, որ Հայաստանը եւ Արցախը եվրոպական հանրության մի մասնիկն են: Թուրքիան տարիներ շարունակ փորձում է մուտք գործել Եվրամիություն, եւ այդ փորձերը դեռեւս հաջողությամբ չեն պսակվել: Ի՞նչ եք կարծում, Հայաստանը տեղ կունենա՞ այդ միությունում, ապագայում կա՞ն արդյոք նման հնարավորություններ:

— Թուրքիան Եվրոպա է մուտք գործել միայն որպես օկուպանտ: Թուրքերը եվրոպացիներ չեն, նրանք քոչվորներ են, ովքեր ոչնչացրել են հույների եւ հայերի պետությունները, արշավել են անգամ դեպի Վիեննա, սակայն 1683թ.-ին այնտեղ նրանք ստիպված եղան մարտնչել լեհ հուսարների դեմ, պարտվեցին եւ նահանջեցին: Լեհաստանում կանգնած է Յան Սոբեսկի 3-րդի հուշարձանը, մարդ, ով ընդհատեց Եվրոպայում թուրքական ռազմարշավը: Նրա ձիու ոտքերի տակ ընկած է պարտված թուրքը: Ի դեպ, այժմ մեզ մոտ՝ Լեհաստանում, նոր թղթադրամ է հայտնվել՝ 500 զլոտի, որը Յան Սոբեսկի 3-րդի պատկերով է:

Լեհաստանը դեմ է Եվրոպայի իսլամիզացմանը եւ չի աջակցում Թուրքիայի մուտքը Եվրամիություն: Հայաստանի մասով նշեմ, որ եթե Երեւանին դա ձեռնտու կլինի, այդ ժամանակ մենք կաջակցենք ձեր երկրի մուտքը Եվրամիություն: Գերազանց կլիներ, եթե Ռուսաստանը սկսեր համագործակցել Եվրոպայի հետ եւ ոչ թե խնդիրներ ստեղծեր: Ազատ առեւտրային հարաբերություններով միացյալ եվրոպական տարածության ստեղծումը շահավետ կլիներ բոլոր եվրոպացիների համար: Ինչքան շուտ ռուսները դա հասկանան, այնքան ավելի լավ նրանց եւ Եվրոպայի համար, նաեւ ԵՄ մի մասնիկը դառնալու ավելի մեծ հնարավորություններ կլինեն Հայաստանի համար:

— Ե՞րբ կայցելեք Հայաստան:

— Ներկա պահին ես գտնվում եմ Մոսկվայում: Մի քանի օր անց կմեկնեմ Լեհաստան նոր վիզա ստանալու համար, այնուհետ կվերադառնամ Մոսկվա, որտեղ մասնակցում եմ ռուսաստանյան քաղաքական ծրագրերին: Ֆիլմը պետք է նկարահանեմ ռուսաստանցի ռազմական թղթակից Մաքսիմ Վագանովի հետ, ով Դոնբասում հակամարտության սրացման պատճառով մեկնել է Դոնեցկ եւ այնտեղ անցկացրել 2-3 շաբաթ: Մաքսիմն արդեն վերադարձել է Ռուսաստան: Մոտ ապագայում նամակ կուղարկենք Արցախի իշխանություններին՝ հանրապետության տարածքում նկարահանելու եւ աշխատելու թույլտվության խնդրանքով: Պատասխանը ստանալուց հետո կհավաքենք մեր իրերը եւ կթռչենք Երեւան, այնտեղից էլ Արցախ:

— Լինելով Հայաստանում՝ կցանկանայի՞ք կազմակերպել կամ մասնակցել քաղաքական բանավեճերին, ինչպես Ռուսաստանում:

— Իհարկե, կցանկանայի Հայաստանում մասնակցել քաղաքական բանավեճերին: Կարծում եմ, որ հայերի համար հետաքրքիր կլիներ իմանալ այլ երկրի քաղաքացու տեսակետը, իսկ ինձ հետաքրքիր է, թե ինչ են մտածում իրենք՝ հայերը: Ինձ շատ է դուր գալիս Երեւանը, ինձ շատ է դուր գալիս ձեր ազգն ու ձեր ոգին: Հայերին ցանկանում եմ ամենալավն ու բարին, եւ հուսով եմ, որ մի օր իմ որդուն ցույց կտամ Հայաստանը: Բայց գիտե՞ք, թե որ Հայաստանը կցանկանայի ցույց տալ իմ որդուն. Հայաստանը, որի կազմում կլինեն ե՛ւ Արցախը, ե՛ւ Արարատ լեռը:

Հարցազրույցը՝ Էդուարդ Մխիթարյանի, Անի Բարսեղյանի