Շուշիի կորստից հետո, արցախցիների համար պատերազմի ամենածանր ու ցավոտ օրը նոյեմբերի 9-ն էր․Աշոտ Բեգլարյան
«2020 թվականի սեպտեմբերի 27-ին, երբ սկսվեց պատերազմը, երեխաներս՝ փոքր որդիս ու դուստրս, մեր հարազատների մոտ էին։ Ամենաշատը նրանց համար էինք անհանգստանում։ Անմիջապես գնացինք նրանց տուն բերեցինք։ Իսկ ես, որպես լրագրող, անմիջապես անցա գործի՝ հոդվածներ գրելու։ Գրեթե ամբողջ 44 օրվա ընթացքում ես ամեն օր գրում էի, նաև օպերատիվ ռեպորտաժներ էի տրամադրում արտասահմանյան և ռուսական հեռուստաալիքներին։ Ես փորձում էի արդյունավետ տեղեկատվական պատերազմ վարել, քանի որ իրական պատերազմին զուգահեռ՝ ռումբերով և կրակոցներով, ադրբեջանցիները վարում էին նաև կեղծ տեղեկատվական պատերազմ»։ Այսպես է գրող և հրապարակախոս, ազգային-ազատագրական պայքարի մասնակից, ռազմական լրագրող Աշոտ Բեգլարյանը հիշում 44-օրյա պատերազմի սկիզբը։
Աշոտ Բեգլարյան
Անշուշտ, պատերազմի մասին հիշողությունները դաժան են․ ապաստարաններում անվերաջանալի թվացող օրեր, ռումբերի պայթյունների ձայներ, տագնապ, բայց և հույս, որ այս սարսափը շուտով կավարտվի։
Աշոտը պատմում է, որ ինքը ապաստարան չէր գնում, քանի որ, այսպես ասած՝ տեղեկատվական դաշտում էր կռիվ տալիս։ Բայց մի օր, ընտանիքի պնդմամբ և ինչ-որ նախազգացումով, որ մի բան վատ կպատահի, իջավ նկուղ․«Այդ պահին, մեզանից ոչ հեռու, ռմբակոծված քաղաքային էլեկտրակայանի մոտ, պայթեց հզոր ռումբ, ակնհայտորեն «Սմերչ» էր։ Երբ բարձրացա առաջին հարկ, ապակին, որտեղ սովորաբար նստած էի և աշխատում էի համակարգչով, կոտրվել էր, և եթե նկուղ չիջնեի, ողջ չէի մնա»։
Սա, իհարկե, մի մարդու պատմություն չէ, բոլոր արցախցիներն են դժոծքի միջով անցել։ «Չնայած սարսափելի ռմբակոծություններին, բոլոր արցախցիներն իրենց արժանապատվորեն պահեցին։ Կանայք և երեխաները տարհանվեցին, տղամարդկանց մեծ մասը մնաց մահացու գոտում։ Մեծահասակ տղամարդիկ, նրանցից յուրաքանչյուրը փորձում էր օգնել, որքան կարող էր, եթե ոչ զենքը ձեռքին, ապա գոնե իրենց ներկայությամբ՝ բեռնատարներից զենքեր բեռնաթափելով»։
RegionsTV-ի հետ զրույցում Աշոտ Բեգլարյանը նկատում է՝ Ադրբեջանը ծրագրել էր մեկ շաբաթվա ընթացքում ամբողջությամբ օկուպացնել Արցախը, սակայն ձախողվեցին, քանի որ նրանց ագրեսիան հանդիպեց անձնուրաց դիմադրության։ Նշելով արցախցիների հերոսությունը՝ Բեգլարյանն ասաց, որ «պատերազմի առաջին օրերին հայ զինվորները պահեցին գիծը։ Ցավոք, նրանք զոհվեցին, քանի որ նրանց դեմ օգտագործվեցին ժամանակակից ռազմական տեխնիկա և անօդաչու թռչող սարքեր։ Այնուամենայնիվ, նրանք չտատանվեցին՝ դառնալով կենդանի վահան։ Փառք ու պատիվ նրանց այդ բլիցկրիգը 44 օրով հետաձգելու համար։ Սակայն հետագա դիմադրությունն այլևս հնարավոր չէր. 2020 թվականի պատերազմի արդյունքը, կարելի է ասել, բնական էր, քանի որ մենք, ըստ էության, դաշնակիցներ կամ ուժեր չունեինք՝ ագրեսիվ Ադրբեջան-Թուրքիա-Իսրայել-Պակիստան դաշինքին, գումարած միջազգային ահաբեկչական կազմակերպությանը դիմակայելը»։
Բեգլարյանն ասում է՝ բոլորը գիտեին, որ պատերազմը շուտով կսկսվի, բառացիորեն այսօր կամ վաղը։ «Դա շատերին էր հայտնի, գաղտնիք չէր։ Ադրբեջանը պատրաստվում էր պատերազմի, և դա չէր թաքցնում։ 2016 թվականի քառօրյա բլիցկրիգից հետո, երբ խնդիրը թվում էր լուծված, և իրադարձությունները ցույց տվեցին պատերազմի և հակամարտության ռազմական լուծման անիմաստությունը, պաշտոնական Բաքուն դեռևս պահպանում էր ապակառուցողական դիրքորոշում՝ անընդհատ խոչընդոտելով տարբեր խաղաղապահ նախաձեռնություններին, և շփման գծում անընդհատ տեղի էին ունենում միջադեպեր։ Բաքվի ռեժիմը ցույց տվեց իր շարունակական հետապնդումը ռևանշիստական նպատակների, և 44-օրյա պատերազմի ընթացքում իրադարձությունների ընթացքը բնականաբար բացահայտեց դրանց իրական դեմքը»,-նկատում է Բեգլարյանը։
Նա հիշում է՝ պատերազմի սկզբում կար մի պահ, երբ ադրբեջանական գործողությունը փաստացի ձախողվեց։ Իրավիճակը շրջադարձային կարող էր լինել և հանգեցնել Արցախի պաշտպանության բանակի կողմից պատասխան գործողությունների, սակայն միջամտեց Թուրքիան․ «Կարծում եմ՝ դա հոկտեմբերի առաջին տասնօրյակում էր։ Ես նույնիսկ լսել եմ, որ Ադրբեջանի պաշտպանության նախարարը գործնականում հեռացվել է պաշտոնից, և թուրք գեներալներն ու խորհրդականները վերահսկողություն են հաստատել իրավիճակի նկատմամբ։ Հենց Թուրքիայի օգնությամբ հազարավոր ահաբեկիչ վարձկաններ են տեղափոխվել Ադրբեջան և ուղարկվել առաջնագիծ»։ Նրա ներկայացմամբ՝ իհարկե, հիմա Ալիևը հրաժարվում է ընդունել Թուրքիայի վճռորոշ դերը այս պատերազմում, բայց սկզբնական փուլում նա ընդունել և շնորհակալություն է հայտնել Էրդողանին, թուրք գեներալներին, հրահանգիչներին և հատուկ նշանակության ուժերին այս պատերազմում իրենց մասնակցության համար․« Այսպիսով, չարժե Ղարաբաղի նկատմամբ հաղթանակը պնդել միայն որպես Ադրբեջանի հաղթանակ, նա դրան արժանի չէր։ Ամբողջ կոալիցիա, գումարած ահաբեկչական միջազգային կազմակերպությունը, օգնել է նրան հաղթահարել Արցախը, որը գործնականում միայնակ էր կռվել»։
Արցախցի լրագրողը կարծում է, որ «հայ զինվորը ցուցաբերեց բացառիկ հերոսություն՝ դիմադրելով 44 օր։ Այս մասին գրել են ոչ միայն հայերը, այլև օտարերկրյա և ռուս փորձագետները։ Նրանք ասում են, որ քչերը կարող էին դիմակայել այդ 44 օրերին, երբ երկնքից կրակ էր թափվում, երբ օգտագործվում էին հրետանի, անօդաչու թռչող սարքեր և հզոր զրահատեխնիկա։ Ադրբեջանը, Թուրքիայի և Պակիստանի հետ միասին, գործի դրեց իր ողջ զինանոցը։ Հետևաբար, կարելի է ասել, որ Արցախը դատապարտված էր, քանի որ նրա դեմ կիրառվեց այդպիսի անհամաչափ ուժ»։
Աշոտ Բեգլարյանը ընդգծում է, որ պատերազմի ժամանակ Ադրբեջանը օգտագործել է միջազգային իրավունքով արգելված զենքեր՝ կասետային զինամթերք, ֆոսֆորային զենքեր․« Ադրբեջանը սկսեց անտառները այրել ֆոսֆորային ռումբերով՝ հայկական դիմադրությունը ճնշելու համար: Հնարավոր է՝ ենթադրելով, որ անտառներում թաքնված են հսկայական ուժեր, Բաքուն որոշեց հանցագործություններ կատարել բնության, շրջակա միջավայրի և մարդկության դեմ»:
Բեգլարյանը պատմում է, թե ինչպես թշնամին, առանց որևէ տատանման, թիրախավորել է Արցախի քաղաքացիական բնակչությանը և քաղաքացիական ենթակառուցվածքները: «Շուշիի Ղազանչեցոց տաճարի վրա կրկնակի հրթիռային հարվածը շատերին հուսահատեցրեց: Դրանք ցույց տվեցին, որ պատերազմ է մղվում փոքր քրիստոնյա ազգի դեմ, կարելի է ասել, քրիստոնեության դեմ ընդհանրապես: Հրթիռային հարվածներ հասցնելով քաղաքի խորհրդանիշին, որը արտացոլում էր Շուշիի հայկական ինքնությունը, ադրբեջանցիները բացահայտեցին իրենց իրական նպատակը՝ ոչնչացնել շուշեցիների ոգին, ցույց տալ, որ ողորմություն չի լինի: Մեծ չար ուժ, կարելի է ասել՝ հակաքրիստոնեական ուժ, հարձակվել էր փոքր Արցախի վրա, որը փոքր, բայց շատ ուժեղ քրիստոնեական ամրոց էր արմատական իսլամական միջավայրում: Դժբախտաբար, այդ կոթողն այլևս չկա, և դրա բացակայությունը, կարծում եմ, ակնհայտ է նրանում, թե ինչպես է այս արմատական չարիքը տարածվում ամբողջ տարածաշրջանում»,-նշում է Բեգլարյանը:
Շուշիի կորուստը, ըստ Աշոտ Բեգլարյանի, բոլոր հայերի համար ամենածանր հարվածն էր, կարծում է, որ Շուշիի կորուստը տեղի է ունեցել ինչ-որ խորհրդավոր, անբնական ձևով․« Տղաներն ինձ պատմել են, որ շատ տարօրինակ բաներ են տեղի ունեցել՝ անհասկանալի ռազմական տեսանկյունից և մեր տղաների վերաբերմունքից ելնելով։ Շուշիի կորստի մանրամասները մնում են անհասկանալի, բայց կարծում եմ՝ ամեն ինչ կբացահայտվի ապագայում»։
Շուշիի կորստից հետո, արցախցիների համար պատերազմի ամենածանր ու ցավոտ օրը նոյեմբերի 9-ն էր՝ այն փաստացի կապիտուլյացիայի օրն էր։
«Մեր շրջանների մեծ մասը գրչի մեկ հարվածով զիջելը, կարելի է ասել, դավաճանություն է։ Այնքան դժվար էր, որ մենք նույնիսկ չէինք կարողանում հավատալ, որ դա հնարավոր է։ Մենք հասկացանք, որ աշխարհն անսիրտ է. նա մեր արցունքը չտեսավ, երեխայի դառը ճիչը չլսեց, իննամսյա շրջափակումը չնկատեց և այդ ամենից հետո թույլ տվեց էթնիկ զտումներ իրականացնել՝ տարածքային ամբողջականությունը վերականգնելու կեղծ պատրվակով։ Պրագմատիկ նպատակների, նավթային շահույթի համար աշխարհը զոհաբերեց հումանիզմի սկզբունքները, թույլ տվեց, որ պատերազմական հանցագործություն, մարդկության դեմ հանցագործություն կատարվի»,- ընդգծում է Աշոտ Բեգլարյանը։
Զաբելա Ավագյան
