Սուրեն Պարսյան. Ադրբեջանից Հայաստան ցորենի ներմուծումն ավելի շատ քաղաքական նպատակ ունի, քան տնտեսական, քանի որ տրանսպորտային ծախսերն ավելի շատ են
Հայաստանը մշտապես շատ կախված է եղել Ռուսաստանից ցորենի ներմուծումից: Տարեկան ՌԴ-ից Հայաստան է ներմուծում մոտ 314,000 տոննա ցորեն, և ներքին պահանջարկի միայն մոտ 30%-ն է բավարարվում ներքին արտադրությամբ: Այսինքն՝ ռուսական ցորենը ծածկում է մեր երկրի կարիքների 70%-ը, և այս առումով ռուսական ցորենի ներմուծումը կարևոր խնդիր է Հայաստանի համար, որը պետք է աջակցվի և զարգանա: Ընդ որում, տարածաշրջանի բոլոր երկրները, այդ թվում՝ Թուրքիան, Վրաստանը, Իրանը և Ադրբեջանը, ցորեն են ներմուծում Ռուսաստանից, քանի որ ռուսական ցորենը մրցունակ գին ունի և բարձր որակ: Հայաստանը չի կարող թույլ տալ հրաժարվել այս հնարավորությունից: Հայաստանը պետք է նաև դիտարկի այլ երկրներից ներմուծման հնարավորությունը, դիվերսիֆիկացնելով իր ներմուծման շուկաները. սա նորմալ գործընթաց է տնտեսական անվտանգության տեսանկյունից: Միևնույն ժամանակ, սա պետք է դիտարկել որպես բարձր առաջնահերթություն Հայաստանի համար:
Այս մասին RegionsTV-ի հետ զրույցում ասում է տնտեսագետ Սուրեն Պարսյանը՝ անդրադառնալով ՌԴ-ից Ադրբեջանի տարածքով Հայաստան հացահատիկի տեղափոխումը։ Ադրբեջանի տարածքով երեկ Հայաստան է հասել ռուսական հացահատիկով բեռնված ութ վագոն, նախատեսվում է մինչև տարեվերջ ևս 30 վագոն՝ ավելի քան 2000 տոննա հացահատիկ ներմուծել ՀՀ Ադրբեջանի տարածքով։
Հիշեցնենք, որ նոյեմբերի 8-ին Հայաստան ներկրվեց ղազախական ցորենի առաջին խմբաքանակը, այն ՀՀ հասավ երկաթուղով՝ Ղազախստանի, Ռուսաստանի, Ադրբեջանի և Վրաստանի տարածքով։ Գնացքը տեղափոխել է շուրջ 1000 տոննա ցորեն։
Պարսյանի խոսքով՝ վերջին 30 տարիների ընթացքում Հայաստանը հիմնականում օգտագործել է Վրաստանը Ռուսաստանից ցորեն և այլ ապրանքներ ներմուծելու համար. ցորենը Ռուսաստանից լաստանավով ներմուծվել է Փոթի, ապա Փոթիից՝ գնացքով՝ Երևան։
«Վերջին օրերին ցորենը Ռուսաստանից երկաթուղով է տեղ հասնում. Ռուսաստանից՝ Բաքու, ապա՝ Բաքվից՝ Թբիլիսի, իսկ այնտեղից՝ Երևան։ Պետք է նշել, որ Փոթիից մինչև Թբիլիսի և Երևան հեռավորությունը մոտավորապես 600 կմ է, իսկ Բաքվից մինչև Թբիլիսի և Երևան՝ մոտավորապես 820 կմ, ինչը նշանակում է, որ երթուղին մոտավորապես 30-40%-ով ավելի երկար է»,-նշում է տնտեսագետը։
Նրա խոսքով՝ ցորենի ներմուծումը Ադրբեջանի միջոցով չի կարող լինել հիմնական ուղին. այն կարող է լինել այլընտրանք, եթե դժվարություններ առաջանան, օրինակ, Փոթիի միջոցով ներմուծման հետ կապված․« Ես կարծում եմ, որ սա կարող է հիմք դառնալ Երևան-Բաքու երկաթուղու հետագա բացման համար, մասնավորապես՝ Ղազախի միջոցով: Այս տարբերակով ավելի մրցունակ տրանսպորտային ծախսեր կունենանք, և ավելի շահավետ կլինի Ռուսաստանից ցորեն ներմուծել Ադրբեջանի միջոցով: Առայժմ կարելի է ասել, որ այս գործարքները ավելի շատ քաղաքականապես են մոտիվացված, քան տնտեսապես, քանի որ տրանսպորտային ծախսերն ավելի բարձր են տնտեսական տեսանկյունից»:
Սուրեն Պարսյանը կարծում է, որ օգոստոսի 8-ին Հայաստան-ԱՄՆ-Ադրբեջան ստորագրված համաձայնագիրը նոր գլուխ է բացում Հարավային Կովկասի տարածաշրջանում տնտեսական նախագծերի մշակման և ենթակառուցվածքային ծրագրերի իրականացման գործընթացում։ Ըստ տնտեսագետի՝ Հայաստանի համար TRIPP-ը նախևառաջ անվտանգության նախագիծ է, ապա՝ տնտեսական։
«2020 թվականի Արցախյան պատերազմից հետո Հայաստանը չկարողացավ վերահսկել իր անվտանգությանը սպառնացող սպառնալիքները։ Այս երթուղին անկասկած որոշակի տնտեսական օգուտներ ունի և դրական արդյունք է։ Մասնավորապես, եթե Թրամփի երթուղին իրականացվի, Հայաստանը կարող է դառնալ տարանցիկ երկիր արևելքից արևմուտք։ Բացի այդ, այն կարող է վերականգնել հաղորդակցությունը Ադրբեջանի հետ ոչ միայն Մեղրիի, այլև Իջևանի տարածքով, ինչը ավելի շահավետ է Հայաստանի համար Ռուսաստանի հետ կապերը պահպանելու առումով։ Սա նշանակում է, որ Հայաստանի համար ավելի շահավետ է բեռներ տեղափոխել Երևանից Ղազախ, քան Երևանից Մեղրի, ապա Բաքու, ապա Ռուսաստան, սա Հայաստանի ուղին ավելի երկար է դարձնում»։
Մասնագետն ընդգծում է՝ ադրբեջանական կողմը փորձում է TRIPP երթուղու գաղափարը առաջ մղել ավելի շատ քաղաքական տեսանկյունից, քանի որ հարավային երթուղին իրենց համար ավելի կարևոր է, մինչդեռ Ղազախով անցնող երթուղին անհամեմատ ավելի կարճ է։
«Նրանց հաշվարկները նպատակ ունեն Նախիջևանը տարանցիկ երկրի վերածել, և այստեղ կա մեկ այլ գործոն, որը պահանջում է որոշակի զսպող միջոցներ Իրանի և այլնի նկատմամբ։ Հավանական է, որ տնտեսական տեսանկյունից այս երթուղին Ադրբեջանի համար այնքան շահավետ կամ հետաքրքիր չէ, որքան Երևան-Ղազախ երթուղին։ Սակայն Հայաստանի դեպքում կարևոր է, որ բոլոր երթուղիները բաց լինեն։ Հայաստանը պետք է ձգտի բացել իր բոլոր երթուղիները, և այս տեսանկյունից Հայաստանը փորձում է իրականացնել հավասարակշռված քաղաքականություն, ինչի մասին հայտարարել է Փաշինյանը»,-ասում է տնտեսագետը։
Նշենք, որ ՀՀ վարչապետը նախկինում հայտարարել էր, որ TRIPP երթուղին կառավարվելու է հայ-ամերիկյան համատեղ ձեռնարկության կողմից, որը կստանա անհրաժեշտ երկաթուղային և ճանապարհային ենթակառուցվածքների զարգացման իրավունքը: Մյուս կողմից, Փաշինյանը խնդրել է Ռուսաստանին աշխատանքներ տանել Ադրբեջան և Թուրքիա տանող երկաթուղային հատվածները վերականգնելու համար: Դեկտեմբերի 22-ին Սանկտ Պետերբուրգում ԱՊՀ ոչ պաշտոնական գագաթնաժողովում Ռուսաստանի նախագահ Պուտինի հետ հանդիպման ժամանակ Նիկոլ Փաշինյանը հայտարարել էր, որ TRIPP-ը պարունակում է հայ-ռուսական հարաբերություններին վերաբերող բազմաթիվ նրբերանգներ:
Այս առնչությամբ Սուրեն Պարսյանն ասում է՝ եթե Փաշինյանը ամերիկյան կողմին ճանապարհ կամ երկաթուղի տրամադրի, նա պետք է նմանատիպ նախագիծ իրականացնի նաև ռուսական կողմի համար։ Հիշեցնում է՝ հայկական երկաթուղին 30 տարով կոնցեսիոն կառավարման է տրվել ռուսական Հարավկովկասյան երկաթուղուն, պայմանագիրը կնքվել է 2008 թվականին, որի ժամկետը լրանում է 2038 թվականին․«Բայց այն կարող է երկարաձգվել ևս 10 տարով։ Այս պայմանագրի պայմանների համաձայն՝ ռուսական կողմը պարտավոր է ներդնել 174 միլիարդ դրամ, որից մոտավորապես 150 միլիարդն արդեն ներդրվել է, կամ մոտավորապես 80%-ը։ Այս տեսանկյունից ռուսական կողմը պետք է նաև շահագրգռված լինի TRIPP երկաթուղու վերագործարկմամբ և ադրբեջանական ենթակառուցվածքների վերականգնմամբ, քանի որ դա հնարավորություն կտա ավելի ակտիվորեն օգտագործել Հարավկովկասյան երկաթուղին և Հայկական երկաթուղին՝ դրանք դարձնելով ավելի տնտեսապես կենսունակ։ Ռուսական կողմը զգալի փորձ ունի երկաթուղիներում ներդրումներ կատարելու և կառուցելու հարցում»։
Պարսյանը ենթադրում է, որ Թրամփի առաջարկած երթուղին շահավետ է նաև ռուսական ընկերությունների համար։
Տնտեսագետը նկատում է՝ Սյունիքի հանքերը շահագործում են ռուսական ընկերությունները և հաշվի առնելով արտահանման աշխարհագրությունը, օրինակ՝ Հայաստանից արտահանվող պղնձի և մոլիբդենի մեծ ծավալը, մոտ 52%-ը գնում է Չինաստան․«Եթե այս երթուղին վերագործարկվի, Սյունիքի հանքերից ստացված արտադրանքը կարող է առաքվել Մեղրի, իսկ այնտեղից՝ Ադրբեջանի միջոցով՝ Չինաստան։ Կարող եմ ասել, որ Ռուսաստանն ինքը կարող է միանալ TRIPP-ին և օգտվել այս ամենից։ Այդ դեպքում այն հնարավորություն կունենա, օրինակ, Սյունիքում պղնձաձուլարան կառուցել և հանքանյութը արտահանելու փոխարեն արտադրել մաքուր պղինձ և արտահանել այն Ռուսաստան, Չինաստան, Հնդկաստան և այլ ուղղություններով»։
Պարսյանը հավելում է՝ պատերազմից հետո Թուրքիան զգալի դեր է ստանձնել տարածաշրջանում՝ ձգտելով նաև ազդել ենթակառուցվածքային նախագծերի վրա և նախապատրաստվելով Կարս-Նախիջևան երկաթուղու կառուցմանը, որը կնվազեցնի Հայաստանի տարածքով բեռնափոխադրումները։ Սա Թուրքիայի նախագծերից մեկն է, սակայն, ըստ տնտեսագետի, տարածաշրջանի և դրանից դուրս գտնվող բոլոր երկրները հետաքրքրված են տարածաշրջանի ենթակառուցվածքների բացմամբ, և մեծ տերությունները կամ տարածաշրջանի խոշոր խաղացողները ցանկանում են վերահսկել այս ենթակառուցվածքը, իսկ Հայաստանը փորձում է հավասարակշռել իր ընդհանուր արտաքին քաղաքականությունը։
Անդրադառնալով Ռուսաստան- ԵՄ հարաբերություններին ու դրանց ազդեցությանը «Թրամփի ուղու» գործարկման դեպքում, ապա Պարսյանը նշում է, որ այս առումով ԵՄ-ն լուրջ հակասություններ չունի Ռուսաստանի հետ․ «2022 թվականից՝ ռուս-ուկրաինական հակամարտությունից հետո, Հայաստանը դարձել է կարևոր միջանցք ռուսական տնտեսության և Արևմուտքի հետ կապերի համար։ Իհարկե, և՛ Ռուսաստանը, և՛ Եվրոպան բազմաթիվ հայտարարություններ են անում, բայց նրանք ունեն ընդհանուր շահեր. Եվրոպան իր ապրանքները Ռուսաստանին վաճառում է Հայաստանի միջոցով, Ռուսաստանն իր հերթին իր ոսկին, ադամանդները, սարքավորումները և տեխնոլոգիաները Եվրոպային և տարբեր երկրներին վաճառում է Հայաստանի միջոցով։ Տարածաշրջանում յուրաքանչյուրն ունի իր շահերը, բոլորը փորձում են հաստատել իրենց գերիշխանությունը այս հարցերում, բայց կան նաև փոխադարձ շահեր։ Օրինակ, եթե Թրամփի երթուղին իրականացվի, ընկերություններն ու եվրոպացի բանկիրները կշահեն. նրանք կշահեն հայկական բանկային համակարգի միջոցով, քանի որ հայկական և ռուսական փողերը հայկական բանկերի միջոցով հոսում են Եվրոպա, և հակառակը, ուստի կան նման պատուհաններ։ Պատերազմը պատերազմ է, բայց երկրներն ունեն միմյանց հետ հաղորդակցման պատուհաններ տարբեր երկրների միջոցով։ Հակամարտող կողմերը միշտ ունեցել են նման պատուհաններ, և Հայաստանը դրանցից մեկն է»։
Զաբելա Ավագյան
