Երկու տարի առաջ այս օրը Ադրբեջանի զինուժը հարձակվեց Արցախի վրա․Արցախն ամբողջությամբ հայաթափվեց
Երկարատև, շուրջ 9 ամիս Արցախը շրջափակման մեջ պահելով՝ 2023–ի սեպտեմբերի 19–ին Ադրբեջանը հարձակվեց Արցախի վրա։ Լայանածավալ այս հարձակման հետևանքով Արցախն ամբողջական հայաթափվեց։ Արցախից բռնի տեղահանվեց 120 հազար հայ։
Սեպտեմբերի 21-ի առավոտյան ռուսական միջնորդությամբ Լեռնային Ղարաբաղի ներկայացուցիչները Եվլախում հանդիպեցին Ադրբեջանի ներկայացուցիչների հետ։ Արցախյան կողմի պատվիրակութունը ղեկավարում էր նոր ընտրված պետնախարար, Արցախի «Ազատ հայրենիք-ՔՄԴ» խմբակցության նախկին ղեկավար Արթուր Հարությունյանը։
Երեք ժամ տևած բանակցություններում, ըստ ադրբեջանական կողմի, «քննարկել են ենթակառուցվածքների վերականգնման, Ղարաբաղի հայ բնակչության վերաինտեգրման և Ադրբեջանի սահմանադրության և օրենքների հիման վրա Ղարաբաղի հայ բնակչության գործունեության կազմակերպման վերաբերյալ»։ Բաքուն պահանջ էր դրել՝ լուծարել Լեռնային Ղարաբաղի Պաշտպանության բանակն ու պետական կառույցները, ինչպես նաև ներկայացրել է հայերի վերաինտեգրման պլան։
Արցախյան կողմը համաձայն չէր նման պահանջին։
Սեպտեմբերի 28-ին Արցախի 5-րդ նախագահ Սամվել Շահրամանյանը հրամանագիր ստորագրեց, որի համաձայն՝ մինչև 2024 թվականի հունվարի 1-ը պետք է լուծարվեն Արցախի բոլոր պետական հիմնարկները և կազմակերպությունները, և Լեռնային Ղարաբաղի (Արցախի) Հանրապետությունը դադարում է գոյություն ունենալ։
2023 թվականի սեպտեմբերյան ռազմական հարձակման հետևանքով զոհվել է 265 զինծառայող, 21 խաղաղ բնակիչ, որոնցից վեցը՝ անչափահաս, 14 քաղաքացի անհետ կորած է համարվում։
Արցախի Հանրապետության Ազգային Ժողովի որոշումով, սեպտեմբերի 19-ը հայտարարվել է Բռնի տեղահանության և պահանջատիրության օր:
