Էթնիկ հայերին խոշտանգել են, քաղաքացիական անձանց սպանել են նույնիսկ խաղաղապահների ներկայությամբ․Freedom House

Հրապարակվել է «Ինչո՞ւ Լեռնային Ղարաբաղում հայեր չկան» ամբողջական զեկույցը

Freedom House-ը «Ադրբեջանական ռեժիմը էթնիկ զտում է իրականացրել Լեռնային Ղարաբաղում․միջազգային փաստահավաք առաքելություն» վերտառությամբ հաղորդագրություն է տարածել ծավալուն զեկույցի վերաբերյալ։

Ուշագրավ է, որ միջազգային այս կազմակերպությունը կիրառում է «էթնիկ զտում» եզրույթը ՝ բնութագրելով Արցախի բռնի տեղահանումն ու դրան նախորդած ժամանակաշրջանում տեղի ունեցած իրադարձությունները։

Ըստ հաղորդագրության՝ Freedom House-ը և գործընկերները պարզել են, որ Ադրբեջանի իշխանությունները միտումնավոր արշավ են իրականացրել Լեռնային Ղարաբաղի էթնիկ հայ բնակչությանը վտարելու համար։

Freedom House-ը և վեց այլ գործընկերներից բաղկացած միջազգային փաստահավաք առաքելությունը զեկույց է կազմել, որտեղ նշվում է՝ ադրբեջանական վարչակարգը էթնիկ զտումներ է իրականացրել Լեռնային Ղարաբաղի էթնիկ հայ բնակչության նկատմամբ։

Զեկույցն ուսումնասիրում է Լեռնային Ղարաբաղի էթնիկ հայերի իրավիճակը 2020 թվականի Լեռնային Ղարաբաղի պատերազմի ավարտից մինչև 2023-ի սեպտեմբերին ադրբեջանական ռեժիմի ռազմական հարձակումն ընկած ժամանակահատվածում, ինչպես նաև հարձակման հետևանքները։

Զեկույցում նշվում է Ադրբեջանի իշխանությունների կողմից Լեռնային Ղարաբաղում էթնիկ հայերի նկատմամբ մարդու իրավունքների բազմաթիվ կոպիտ խախտումների, միջազգային մարդասիրական իրավունքի և միջազգային քրեական իրավունքի խախտումների մասին՝ արտադատական ​​մահապատիժների, ամիսներ տևած շրջափակման, հարկադիր տեղահանման և տեղահանումից հետո մշակութային ժառանգության և գույքի ոչնչացման քաղաքականության միջոցով։

Փաստագրված ապացույցները համապատասխանում են էթնիկ զտման սահմանմանը, որն ներկայացվել է ՄԱԿ-ի հանձնաժողովի փորձագետների կողմից նախկին Հարասլավիայի համատեքստում։ Փաստահավաք զեկույցը նաև հաստատում է, որ Լեռնային Ղարաբաղում փաստագրված գործողությունները ռազմական հանցագործություններ  են և մարդկության դեմ հանցագործություններ։ Զեկույցի հրապարակումը տեղի է ունենում այն ​​ժամանակ, երբ Բաքվում անցկացվում է COP29 կլիմայի փոփոխության հարցերով ՄԱԿ-ի ամենամյա գագաթնաժողովը։

Հիմնական եզրահանգումներ․

• Ադրբեջանի գործողությունները էթնիկ զտման ակտ են՝ որպես միջոց օգտագործելով հարկադիր տեղահանումը։ Նա գործել է համապարփակ և մեթոդաբար ռազմավարության հիման վրա՝ դատարկելու լեռնային Ղարաբաղը էթնիկ հայ բնակչությունից և նրա պատմամշակութային ներկայությունից։ Փաստաթղթավորված ապացույցները համապատասխանում են էթնիկ զտման չափանիշներին, որոնք սահմանվել են ՄԱԿ-ի փորձագետների հանձնաժողովի զեկույցում՝ նախկին Հարավսլավիայում 1990-ականների սկզբին միջազգային հումանիտար իրավունքի խախտումների հետաքննության շրջանակում:
• 2023 թվականի սեպտեմբերին 100,000 էթնիկ հայերի տեղահանությունը Ադրբեջանի երկարամյա, ինտենսիվ արշավի գագաթնակետն էր։ Այս արշավը ներառում էր մարդու իրավունքների բազմաթիվ խախտումներ՝ ուղղված էթնիկ հայ բնակչության դեմ՝ կիրառելով սպառնալիքների և շրջափակումների ռազմավարությունը։ Այս գործողությունները անհնար էին դարձնում Լեռնային Ղարաբաղում հայ բնակչության անվտանգ և արժանապատիվ կյանքը։
• Բազմաթիվ անգամ խախտվել են էթնիկ հայ բնակիչների իրավունքներն ու ազատությունները։  Փաստահավաք առաքելությունը փաստագրել է բնակիչների կյանքի, առողջության, սննդի, տեղաշարժի ազատության, արժանապատիվ կյանքի, ազատության և անձնական անձեռնմխելիության, կրթության և սեփականության իրավունքների խախտումներ։ Բացի այդ, խախտվել են մշակութային իրավունքները։ Էթնիկ հայերը տառապել են նաև խոշտանգումներից և վատ վերաբերմունքից զերծ ապրելու իրավունքների խախտումներից։ Հանցագործները դիտավորյալ սպանել են քաղաքացիական անձանց՝ նույնիսկ խաղաղապահների ներկայությամբ, և վայելել բացարձակ անպատժելիություն։ Սա բնակչության շրջանում առավել ուժեղացրել է անապահովության և սարսափի զգացումը մինչև 2023 թվականի սեպտեմբերի զանգվածային տեղահանությունը։
• Լեռնային Ղարաբաղում շարունակվում են իրավունքի խախտումները հայկական մշակութային և պատմական ներկայության ջնջման միջոցով։ Սա ներառում է հայկական մշակութային հուշարձանների, եկեղեցիների, գերեզմանների և բնակելի թաղամասերի ծրագրած կամ ավարտված ոչնչացումը։

Զեկույցում նշվում են քայլեր, որոնք ժողովրդավարական կառավարությունները կարող են ձեռնարկել անպատժելիության դեմ պայքարելու համար։

 Այս առաջարկությունները ներառում են․

• Պատասխանատվության ենթարկել անպատժելիության գործողությունների համար։ Աջակցել միջազգային ջանքերին՝ հետապնդելու մարդկության դեմ հանցագործություններն ու պատերազմական հանցագործությունները, որոնք կատարվել են Լեռնային Ղարաբաղի բնակչության դեմ, այդ թվում՝ Միջազգային քրեական դատարան (ՄՔԴ) պետական դիմում ներկայացնելով։ Կիրառել թիրախային պատժամիջոցներ, օրինակ՝ ճանապարհորդական արգելքներ և ակտիվների սառեցում ադրբեջանցի պաշտոնյաների, ռազմական ղեկավարների և մարդու իրավունքների կոպիտ խախտումներում ու պատերազմական հանցագործություններում ներգրավված անձանց նկատմամբ։
• Պաշտպանել տեղահանված էթնիկ հայերի իրավունքները։ Կոչ անել Ադրբեջանին ապահովել տեղահանված հայերի համար Լեռնային Ղարաբաղ անվտանգ և կամավոր վերադարձը՝ անվտանգության հուսալի երաշխիքներով և խտրականության բացառմամբ։ Աջակցել նախաձեռնություններին, որոնք պաշտպանում են հարկադիր տեղահանված անձանց իրավունքները և նպաստել իրավական պաշտպանության և աջակցության ծառայությունների իրականացմանը։ Ապահովել, որպեսզի տեղահանված բնակչության ձայնը լսելի դառնա, իսկ նրանց իրավունքները պաշտպանված լինեն համապատասխան միջազգային բոլոր հարթակներում։
• Պաշտպանել հայկական մշակութային ժառանգությունը։ Հորդորել Ադրբեջանին՝ պահպանել մշակութային ժառանգության պահպանության միջազգային չափանիշները և կանխել հայկական մշակութային ժառանգության հետագա ոչնչացումը կամ փոփոխությունը։ Նպաստել,  որպեսզի Ադրբեջանը համագործակցի ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի ու այլ համապատասխան կառույցների հետ՝ անկախ մոնիթորինգի առաքելություններ կազմակերպելու և այս վայրերի պաշտպանության ու վերականգնման համար միջազգային երկխոսության առաջխաղացման համար։

Փաստահավաք առաքելության ամբողջական զեկույցում ներառված են 330 վկայությունների հիման վրա հավաքված փաստեր՝ ներկայացնելով Լեռնային Ղարաբաղի 107 համայնքից 71-ի բնակիչներին։

Զեկույցն ամբողջությամբ՝ այստեղ 

Փաստահավաք զեկույցը համատեղ պատրաստվել է Freedom House-ի, International Partnership for Human Rights-ի, Ժողովրդավարության զարգացման հիմնադրամի, Հելսինկյան քաղաքացիական ասմաբլեայի Վանաձորի գրասենյակի, Իրավունքների պաշտպանություն առանց սահմանների ՀԿ-ի, Իրավունքի զարգացման և պաշտպանության հիմնադրամի, և Truth Hounds-ի կողմից: Բաց աղբյուրների հետաքննությունը և վավերացումն իրականացրել է Բազմակողմանի տեղեկատվության ինստիտուտը։