Ռուբեն Սաֆրաստյան. Հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման գործընթացը կշարունակվի այնպես, ինչպես Թուրքիան է թելադրում, մինչև խաղաղության համաձայնագրի ստորագրումը, իրական քայլեր չեն լինի

Իրան-Իսրայել հակամարտության ֆոնին հունիսի 20-ին Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը ժամանեց Ստամբուլ իր առաջին աշխատանքային այցով՝ հատուկ թուրք ղեկավարի հետ բանակցությունների համար: Նա նաև հանդիպեց հայ համայնքի ներկայացուցիչների հետ: Սա վարչապետի առաջին այցն է Թուրքիա՝ որպես մակարդակի հանդիպում։

Թուրքիայի նախագահ Էրդողանի հետ հանդիպման ժամանակ քննարկվել են ինչպես Հայաստանի և Թուրքիայի երկկողմ հարաբերությունների, այնպես էլ Հարավային Կովկասում և Մերձավոր Արևելքում տիրող իրավիճակին վերաբերող հարցեր: Թուրքագետ, ՀՀ Գիտությունների ազգային ակադեմիայի ակադեմիկոս Ռուբեն Սաֆրաստյանը RegionsTV-ի հետ զրույցում նկատեց, որ միայն հայկական կողմի պաշտոնական հայտարարություններում է նշվում, որ Փաշինյանը Էրդողանին է ներկայացրել «Խաղաղության խաչմերուկ» նախագիծը և մեկնել է Թուրքիա՝ այդ հարցերը քննարկելու համար։

Սաֆրաստյանի խոսքով՝ այս այցից դժվար էր ակնկալել հայ-թուրքական հարաբերություններում որևէ արմատական փոփոխություն։ Նրա կարծիքով՝ ընդհանուր առմամբ, այցը ցույց տվեց հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման գործընթացը, սակայն մինչ այժմ որևէ առաջընթաց չի եղել։ «Ապագայում, մինչև Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև համաձայնագիր չստորագրվի, Թուրքիան որևէ իրական քայլ չի ձեռնարկի Հայաստանի հետ հարաբերությունները կարգավորելու համար։ Էրդողանն ինքն է դա ասել, և Թուրքիան կպահպանի այս դիրքորոշումը։ Կարգավորման գործընթացը կշարունակվի, բայց այնպես, ինչպես Թուրքիան է թելադրում», – ասաց թուրքագետը։

Ռուբեն Սաֆրաստյանը հիշեցրեց, որ Փաշինյանը Էրդողանին հրավիրել է Հայաստան, նա կարող է այցելել Հայաստան հաջորդ տարի՝ Եվրոպական քաղաքական համայնքի ֆորումին, որը տեղի կունենա Երևանում 2026 թվականի գարնանը․«Եթե մինչև այդ ժամանակը համաձայնագիր չստորագրվի Ադրբեջանի հետ, ապա չեմ կարծում, որ Թուրքիան որևէ քայլ կձեռնարկի հարաբերությունները կարգավորելու համար»:

Թուրքագետը նշեց, որ լրագրողների սպասումները, որ Փաշինյանի և Էրդողանի ընդամենը մեկ ժամ տևած հանդիպումից հետո առաջնորդները մամուլի ասուլիս կտան, կպատասխանեն հարցերին և որևէ հայտարարություն կանեն, չեն արդարացվել: Նա նաև նկատեց՝ համատեղ հայտարարություն չեղավ գուցե այն պատճառով, որ կողմերի միջև հիմնական հարցերի շուրջ տարաձայնությունները պահպանվում են:

«Սա կարելի է բացատրել նրանով, որ կողմերը դեռևս չեն հասել հարաբերությունների այնպիսի մակարդակի, որ կարողանան համատեղ հայտարարություն անել։ Հայ-թուրքական գործընթացը դեռևս ընթանում է առանց համատեղ հայտարարությունների։ Ի դեպ, Փաշինյանի պատվին պատվո պահակախումբ էր շարվել։ Կարծում եմ՝ սա թուրքական դիվանագիտության տեխնիկա է։ Պատվո պահակախումբը նախատեսված էր ցույց տալու, որ Թուրքիան ձգտում է կարգավորել հարաբերությունները Հայաստանի հետ, այսինքն՝ Թուրքիայի կողմից իրական ոչինչ չկա, այլ կա շոու։ Կարծում եմ՝ սա թուրքական դիվանագիտության առանձնահատկությունն է՝ որպես արևելյան երկրի դիվանագիտություն»,-ընդգծեց ՀՀ ԳԱԱ ակադեմիկոսը։

Սաֆրաստյանի խոսքով՝ Թուրքիան Հարավային Կովկասի տարածաշրջանում այնքան ակտիվ չէ, որքան մի քանի տարի առաջ էր, քանի որ նրա հավակնությունները մեծացել են. նա ձգտում է ավելի ակտիվ դեր խաղալ համաշխարհային ասպարեզում և Մերձավոր Արևելքում:

Անկարան, ինչպես ասաց Ռուբեն Սաֆրաստյանը, Հարավային Կովկասը դիտարկում է ավելի շատ որպես իր աշխարհաքաղաքական հավակնությունները իրականացնելու ցատկահարթակ, քան որպես արտաքին քաղաքականության առաջնահերթ ոլորտ: Նրա կարծքիքով՝ Թուրքիան ներկայումս լուծում է ավելի մեծ, ռազմավարական խնդիրներ:

«Ընդհանուր առմամբ, Մերձավոր Արևելքի տարածաշրջանում՝ կապված Իսրայելի և Իրանի միջև պատերազմի, Սիրիայի, Թուրքիան հավակնություններ ունի դառնալու մեծ համաշխարհային տերություն: Հետևաբար, Հայաստանի հետ հարաբերությունները Թուրքիայի համար այդքան էլ կարևոր չեն: Այսպիսով, ի՞նչ ծրագրեր կարող է ունենալ Թուրքիան Հայաստանի հետ կապված: Թուրքիան Հայաստանին հավասար գործընկեր չի համարում: Թուրքիան Հայաստանի հետ հարաբերությունները կարգավորելու համար պայման է դնում՝ Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև խաղաղության պայմանագրի ստորագրում: Այսպիսով, չպետք է սպասել Թուրքիայից որևէ քայլ հայ-թուրքական հարաբերությունները կարգավորելու համար: Թուրքիան չի փոխի իր դիրքորոշումը մինչև համաձայնագրի ստորագրումը»,-պարզաբանեց թուրքագետը:

Սաֆրաստյանի խոսքով՝ այժմ Թուրքիային անհրաժեշտ է տարածաշրջանում ստատուս քվոյի հաստատումը, որը գրանցվել է հայ-ադրբեջանական համաձայնագրի տեսքով, հետևաբար նա ներկայումս ակտիվ չէ տարածաշրջանում, քանի որ չի հետաքրքրվում Հարավային Կովկասով։

«Հիմա նրա համար կարևոր է, որ ներկայիս իրավիճակը Թուրքիայի համար ավելի բարենպաստ լինի, քան 44-օրյա պատերազմից հետո։ Կարևոր է, որ այս ավելի բարենպաստ իրավիճակը, կամ ստատուս քվոն, արձանագրվի, և որ նա դրան մեծ ուշադրություն և ռեսուրսներ չդարձնի։ Ի վերջո, Թուրքիան իր կարողությունների առումով մեծ տերություն չէ, այլ միջին տերություն։ Մեծ տերություններից տարբերվող Թուրքիան չի կարող որևէ ռազմավարական դեր խաղալ, ռազմավարական ակտիվություն ցուցաբերել տարբեր ուղղություններով։ Նա չի կարող դա անել այն պատճառով, որ միջին տերություն է, հետևաբար նրա համար կարևոր է պահպանել իրավիճակը տարածաշրջանում և ավելի ակտիվ դեր խաղալ Մերձավոր Արևելքում»,-նշեց Ռուբեն Սաֆրաստյանը։

Այս համատեքստում իրավիճակի «պահպանումը» ենթադրում է Ադրբեջանի տարածքային նվաճումների ամրապնդում, ինչպես նաև հակամարտության վերսկսման ռիսկերի նվազեցում։

Մեկնաբանելով Փաշինյանի՝ հայ համայնքի ներկայացուցիչների հետ հանդիպման ժամանակ արված այն հայտարարությունը, որ «Թուրքիան սպառնալիք չի ներկայացնում Հայաստանի համար, Հայաստանը սպառնալիք չի ներկայացնում Թուրքիայի համար», Ռուբեն Սաֆրաստյանը նշեց՝ պարզ է, որ Հայաստանը սպառնալիք չի ներկայացնում Թուրքիայի համար, «Հայաստանի և Թուրքիայի աշխարհաքաղաքական կշիռը չափազանց անհամեմատելի է․« Եվ այն փաստը, որ Թուրքիան սպառնալիք չի ներկայացնում Հայաստանի համար, այստեղ, իհարկե, պետք է հաշվի առնել այն գործոնները, որոնք որոշում են հայ-թուրքական հարաբերությունների ներկայիս իրողությունները։ Նախ, Թուրքիան չի գնում Հայաստանի հետ հարաբերությունների կարգավորման գործընթացին, և սա ցույց է տալիս, որ Թուրքիան դեռևս նախապայման է դնում Հայաստանի առաջ։ Որոշ չափով նա ոչ միայն չի գնում հարաբերությունների կարգավորման, այլև չի դիտարկում Հայաստանին որպես հավասար գործընկեր, և սա ինքնին սպառնալիք է։ Իհարկե, պետք է հաշվի առնել նաև այն փաստը, որ Հայաստանում կա ռուսական բազա։ Սա այն գործոնն է, որը Թուրքիան հաշվի է առնում։ Այսինքն՝ մի կողմից, ինչպես արդեն ասացի, Թուրքիան Հայաստանին չի դիտարկում որպես հավասար գործընկեր, իսկ մյուս կողմից՝ քանի դեռ ռուսական բազան գտնվում է Հայաստանի տարածքում, որևէ ագրեսիվ քայլ չի ձեռնարկի Հայաստանի նկատմամբ։ Երրորդ գործոնը պետք է հաշվի առնել միայն այն բանից հետո, երբ Թուրքիան գնա Հայաստանի հետ հարաբերությունների լիակատար կարգավորման։ Այդ դեպքում հնարավոր կլինի ասել, որ Թուրքիան արդեն սկսել է որոշ չափով Հայաստանին դիտարկել որպես քիչ թե շատ հավասար գործընկեր։ Թուրքիան դեռևս Հայաստանին վերաբերվում է որպես իրենից ոչ միայն շատ ավելի փոքր, այլև անհավասար երկրի», – ընդգծեց Ռուբեն Սաֆրաստյանը։

Զաբելա Ավագյան