«ՌԴ-ն կորցնում է ազդեցության լծակները տարածաշրջանի երկրների վրա, իսկ Իրանի համար հաղորդակցությունների ապաշրջափակումը նոր հնարավորություններ է բացում»․Մելիքսեթյան

Օգոստոսի 9-ին ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփի մասնակցությամբ Փաշինյանը և Ալիևը Սպիտակ տանը ստորագրեցին Հռչակագիր, որում նշվում է, որ «Բաքուն և Երևանն ընդունեցին Համաձայնագրի ստորագրմանը և վերջնական վավերացմանը հասնելու ուղղությամբ հետագա գործողությունները շարունակելու անհրաժեշտությունը և ընդգծեցին մեր երկու երկրների միջև խաղաղության պահպանման ու ամրապնդման կարևորությունը»: Նախաստորագրված համաձայնագրի ամբողջական տեքստը կհրապարակվի օգոստոսի 11-ին:

Այս Հռչակագիրը կարևոր քայլ է դեպի խաղաղություն: Այս մասին RegionsTV-ի հետ զրույցում ասում է քաղաքագետ Սամվել Մելիքսեթյանը։ Նա Հռչակագիրը համարում է դրական նվաճում հայկական կողմի համար, նշում է՝ այն հայ-ադրբեջանական սահմանին առկա փաստացի խաղաղության արձանագրում է և առնվազն երաշխիք, որ այս պատկերը չի փոխվի մինչև Դոնալդ Թրամփի նախագահության ավարտը:

Քաղաքագետի խոսքով՝ կարևոր արդյունք է հայ-ամերիկյան կոնսորցիումի ստեղծումը, որը պետք է ներառի ԱՄՆ-ի և Հայաստանի առաջատար ընկերություններ՝ ներդրումներ ներգրավելու և Հայաստանում հաղորդակցություններ կառուցելու համար․« Մեկ այլ քայլ է Ադրբեջանի հիմնական մասից Նախիջևան անարգել մուտք գործելու մասին կետը՝ փոխադարձ առավելություններով Հայաստանի ներքին և միջազգային հարաբերությունների համար։ Այս կետից բխում է Հայաստանի հարավային մաս, ինչպես նաև Նախիջևանի միջոցով դեպի Իրան, Ռուսաստան և Կենտրոնական Ասիա մուտքի հարցը»։

Վաշինգտոնում ստորագրված փաստաթղթերը Հայաստան ընդդիմադիրները, որոշ վերլուծաբաններ քննադատում են, նրանց հիմնականում նշում են, որ Արցախի ու արցախցիների հարցը ներառված չէ այնտեղ։

Մելիքսեթյանն ասում է, որ Հռչակագրի ստորագրումը՝ առանց Լեռնային Ղարաբաղի մասին հիշատակման, արտացոլում է ուժերի ներկայիս աշխարհաքաղաքական հավասարակշռությունը:

Նա նկատում է՝ Հռչակագրում Լեռնային Ղարաբաղի մասին կետի բացակայությունը պատերազմում Հայաստանի պարտության արդյունքն է․«Իհարկե, Լեռնային Ղարաբաղի մասին որևէ հիշատակման բացակայությունը նշանակում է, որ Հայաստանը պարտություն է կրել ղարաբաղցի հայերի իրավունքների ապահովման հարցում, և այս հարցն այլևս արդիական չէ: Սա կարելի է անվանել հայկական քաղաքականության և դիվանագիտության կապիտուլյացիա միայն այն դեպքում, եթե Հայաստանն ունենար քաղաքական և դիվանագիտական ռեսուրսներ՝ պայքարելու Ղարաբաղի հայերի իրավունքների համար: Հայաստանը դրանք չունի»։

Նրա խոսքով՝ ռազմական տեսանկյունից Հայաստանը պարտվել է և՛ 2020 թվականի պատերազմում, և՛ 2023 թվականի պատերազմում, որին հայկական ուժերը մասնակցել են Լեռնային Ղարաբաղում:

Փաստաթղթի համաձայն, ինչպես նկատում է Մելիքսեթյանը, Հայաստանին հաջողվել է պահպանել ինքնիշխանությունը տարածքի նկատմամբ: Նա նշում է, որ Հռչակագրի 5-րդ կետը խոսում է սահմանների անձեռնմխելիության սկզբունքի հարգման մասին և պարունակում է հղում 1991 թվականի Ալմա-Աթայի հռչակագրին․ «Հետևաբար, մենք խոսում ենք միմյանց սահմանները ճանաչելու մասին՝ Հայաստանի և Ադրբեջանի խորհրդային հանրապետությունների սահմաններում։ Դրանից հետևում է, որ սահմանազատման և սահմանազատման գործընթացի ավարտից հետո երկրների միջև սահմանը կլինի նախկին խորհրդային հանրապետությունների սահմանը։ Հետևաբար, ադրբեջանական զորքերը պետք է լքեն Հայաստանի օկուպացված տարածքները, ինչպես որ հայկական զորքերը պետք է լքեն Ադրբեջանը (քանի որ նման տարածքները գտնվում են Հայաստանի վերահսկողության տակ 90-ականների սկզբից)։ Խորհրդային սահմանի բոլոր փոփոխությունները (օրինակ՝ անկլավների փոխանակումը) կարող են տեղի ունենալ միայն երկու երկրներում հանրաքվեի միջոցով. նույն սկզբունքը ամրագրված է 2025 թվականի օգոստոսի 31-ի սահմանազատման-սահմանազատման կանոնակարգերում»։

Ինչ վերաբերում է բուն Խաղաղության պայմանագրի ստորագրմանը, ապա քաղաքագետն ասում է՝ դրա ստորագրմանը պետք է սպասել ոչ շուտ, քան Հայաստանում խորհրդարանական ընտրությունների ավարտից մեկ տարի անց։

Մելիքսեթյանը նաև ուշադրություն հրավիրեց այն փաստի վրա, որ խաղաղության համաձայնագրերը չեն պարունակում վերահսկողության և երաշխիքների խիստ մեխանիզմներ՝ եթե խոսքը երկկողմանի դաշնակցային երաշխիքների կամ խոշոր միջազգային հակամարտության ավարտի մասին չէ, օրինակ՝ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի (որտեղ կարող են ամրագրվել ագրեսոր երկրի զինաթափման, փոխհատուցման, տարածքային փոխհատուցման և այլնի սկզբունքները):

«Բացի այդ, այս կետը կարող է ձևակերպվել առանձին հոդվածում՝ միջնորդի մասնակցությամբ: Այս դեպքում խաղաղության հասնելու ցանկությունը կողմերի կամքի արտացոլումն է: Միևնույն ժամանակ, այս արարողությանը մասնակցած անձանց տեղն ու կարգավիճակը թույլ են տալիս ենթադրել, որ առնվազն մինչև Դոնալդ Թրամփի նախագահության ավարտը ակնկալել որևէ սրացում դժվար թե արդարացված է»,-ասաց քաղաքագետը։

Նրա ներկայացմամբ՝ եթե համեմատենք հայ-ադրբեջանական սահմանին 2023 թվականի վերջից ի վեր ստեղծված իրավիճակը, երբ կողմերի միջև շփումները ակտիվացան և երկկողմ մակարդակով առաջին համաձայնությունները ձեռք բերվեցին, դրանից առաջ տեղի ունեցածի հետ, ապա այդ ժամանակահատվածից ի վեր հայ-ադրբեջանական սահմանին որևէ սրացում չի եղել, որը համեմատելի լինի 2020 թվականի պատերազմից առաջ և 2021-2023 թվականների միջև ընկած ժամանակահատվածում տեղի ունեցած սրացումների հետ․«Իհարկե, ռազմական գործողությունների վերսկսման ռիսկը լիովին չի կարելի բացառել, բայց հայ-ադրբեջանական հարաբերությունների դինամիկան շարժվում է դեպի ավելի մեծ դեէսկալացիա»։

Արցախցիների վերադարձի հարցի վերաբերյալ էլ Մելիքսեթյանն ընդգծում է, որ Միացյալ Նահանգները պաշտոնապես որևէ պարտավորություն չի ստանձնել այս հարցում: Նրա կարծիքով՝ այս թեմայի նկատմամբ հետաքրքրությունը կարևոր կլիներ, նախևառաջ, Լեռնային Ղարաբաղի հայերի իրավունքների տեսանկյունից, բայց բոլոր առաջատար միջազգային խաղացողները, այդ թվում՝ Ռուսաստանը, Իրանը, ԵՄ-ն, Միացյալ Նահանգները և այլ երկրներ, գործնականում հրաժարվել են աջակցել նրանց վերադարձի գաղափարին, իսկ Ադրբեջանը պատժամիջոցների չի ենթարկվել․«Գործնականում կարելի է ասել, որ արցախահայերի իրավունքների և վերադարձի հարցը բացակայում է և փակ է միջազգային օրակարգում, և դրա վերաբերյալ ցանկացած հայտարարություն խորհրդանշական և ձևական է: Ռազմագերիների հարցում գործընթաց է ընթանում, և հաջորդ քայլերից մեկը, հավանաբար, կլինի նրանցից մի քանիսի ազատ արձակումը»։

Բացի այդ, քաղաքագետը նշում է, որ այս դեպքում ադրբեջանական կողմը ստացավ ոչ թե արտատարածքային միջանցք, այլ պարզեցված և արագացված ընթացակարգեր Հայաստանի տարածքով տեղաշարժի համար։

Նրա ներկայացմամբ՝ հռչակագրում նշվում է, որ սա Հայաստանի տարածքն է, և պահպանվում են Հայաստանի տարածքային ամբողջականության, ինքնիշխանության և իրավասության սկզբունքները, ինչը չի ենթադրում սահմանի անարգել հատում, այլ պարզեցված, բայց սակագնային և այլ քաղաքականության պահանջների պահպանմամբ․«Հավանական է, որ անմիջականորեն ստուգումներ, ճանապարհորդական թույլտվություններ և տուրքերի գանձում իրականացնող ծառայությունների գործառույթները կիրականացվեն միջազգային ընկերության կողմից՝ Հայաստանի օրենսդրության շրջանակներում և նրա մաքսային կառույցների աշխատակիցների մասնակցությամբ»։

ԱՄՆ-ն արդեն իսկ ներկայություն ունի տարածաշրջանում, ինչպես նկատում է Մելիքսեթյանը, Հայաստանն ու ԱՄՆ-ն ռազմավարական գործընկերներ են 2025 թվականի հունվարից ի վեր:

Ըստ նրա՝ ամերիկյան ներկայությունը ճանապարհներին՝ մասնավոր ընկերությունների տեսքով, ինչպես նաև Միացյալ Նահանգների ներգրավումը Կենտրոնական Ասիայից դեպի Արևմուտք էներգետիկ ռեսուրսների և բեռների տարանցման գործում այս ճանապարհով, փոխում և ամրապնդում է նրանց ազդեցությունը տարածաշրջանում։

«Ռուսաստանն, իհարկե, արդեն պաշտոնապես կորցնում է իր հնարավորությունները՝ ինչ-որ կերպ վերականգնելու նոյեմբերի 9-ի հայտարարության 9-րդ կետի ձևաչափը, և երկարաժամկետ հեռանկարում կորցնում է նաև ազդեցության լծակները տարածաշրջանի երկրների վրա, այդ թվում՝ տնտեսական։ Ինչ վերաբերում է Իրանին, տարածաշրջանում հաղորդակցությունների ապաշրջափակումը Իրանի համար բացում է նոր հնարավորություններ՝ Սև ծովի նավահանգիստներ մուտք գործելու համար, իսկ Հայաստանին և Վրաստանին նոր հնարավորություններ է տալիս երկաթուղով կապվել Իրանի հետ Ջուլֆայի միջոցով։ Արևմուտքի հետ Իրանի հարաբերությունները կարգավորելիս այս փոփոխությունները միայն կամրապնդեն նրա տնտեսությունը և կապերը տարածաշրջանի հետ»,-եզրափակեց Սամվել Մելիքսեթյանը։

Զաբելա Ավագյան

Սամվել Մելիքսեթյանի լուսանկարը՝ ֆեյսբուքյան իր էջից