Նախկին առաջնորդ, գեներալ և առաջին կին թեկնածու. Իրանի նախագահի պաշտոնի հավակնորդները

– Վահիդ Խաղանյանը՝ Իրանի նախագահի թեկնածու  

– Առաջին անգամ Իրանի նախագահի թեկնածուների թվում կին քաղաքական գործիչ կա

– Իրանում արտահերթ նախագահական ընտրությունների հնարավոր թեկնածուները

Ավիավթարի հետևանքով Իրանի նախագահ Իբրահիմ Ռաիսիի զոհվելուց հետո Իրանում արտահերթ նախագահական ընտրությունները նշանակված են հունիսի 28-ին: Հունիսի 4-ին ավարտվել է Իրանի նախագահի թեկնածուների գրանցումը։ Ընտրություններին մասնակցելու համար պաշտոնապես գրանցվել է 80 մարդ, սակայն գրանցվածներից ոչ բոլորն են լինելու թեկնածու, քանի որ 7 օր անց նրանց գործերը քննվելու են Սահմանադրության պահապանների խորհրդի կողմից՝ նախագահի թեկնածու հաստատելու համար: Մասնակիցների վերջնական ցուցակը կհրապարակվի հունիսի 11-ին: Թեկնածուների թիվը կարող է տատանվել 4-ից 10-ը: Նրանք նախընտրական քարոզարշավ անցկացնելու համար երկու շաբաթ ժամանակ կունենան։ Եթե թեկնածուներից ոչ մեկը չհավաքի ձայների 50 տոկոսից ավելին, հուլիսի 5-ին տեղի կունենա ընտրությունների երկրորդ փուլը:

Նախագահական ընտրությունները կարևոր քաղաքական իրադարձություն են, որոնք ազդում են Թեհրանի արտաքին և ներքին քաղաքականության վրա՝ չնայած այն հանգամանքին, որ Իրանի նախագահը պետական հիերարխիայի երկրորդ դեմքն է։ Առաջինը գերագույն առաջնորդն է (ռահբար-պետության գլուխ, առաջնորդ), որը հանրապետության հոգևոր առաջնորդն ու ղեկավարն է, ինչպես նաև երկրի բոլոր զինված ուժերի գլխավոր հրամանատարը։ Հենց ռահբարն է առաջնորդը, որը որոշում է արտաքին և ներքին քաղաքականության գլխավոր գիծը և խստորեն վերահսկում դրա իրականացման ընթացքը։ Իրանի նախագահը երկրի գործադիր իշխանության ղեկավարն է և բարձրաստիճան պաշտոնյան: Իրանի Սահմանադրության 115-րդ հոդվածի համաձայն ՝ նախագահը պետք է ընտրվի կրոնական և քաղաքական առաջնորդներից, որոնք բավարարում են հետևյալ պահանջները՝ իրանական ծագում, Իրանի քաղաքացիություն, կազմակերպչական ունակություններ, արժանապատիվ կենսագրություն և բարեպաշտություն և հավատ Իսլամական Հանրապետության հիմքերին:  Բացի այդ, նախագահի թեկնածուի տարիքը չպետք է լինի 40-ից ցածր և 75-ից բարձր: Ապագա նախագահն ընտրվում է ուղղակի համաժողովրդական քվեարկությամբ 4 տարի ժամկետով և կարող է ընտրվել միայն երկու անընդմեջ ժամկետով:

Գրանցված թեկնածուների թվում են Իսլամական Մեջլիսի 38 նախկին անդամներ, ներկայիս կառավարության 3 նախարար, նախկին կառավարությունների 13 նախարար, Իսլամական Մեջլիսի 1 նախկին խոսնակ, խորհրդարանի 1 գործող խոսնակ, Իրանի 1 նախկին նախագահ և 4 կին: Ալի Սուֆին ամենատարեց թեկնածուն է, նա 75 տարեկան է, իսկ ամենաերիտասարդ թեկնածուներն են Մեհրդադ Բազրփաշը և Համիդա Զարաբադին, որոնք 44 տարեկան են:

Իրանի պետական ԶԼՄ-ները հայտնում են, որ Իրանի գերագույն առաջնորդի վարչակազմում ակտիվ դերակատարություն ունեցող Իսլամական հեղափոխության պահապանների կորպուսի (ԻՀՊԿ) նախկին հրամանատար գեներալ Վահիդ Խաղանյանը իր թեկնածությունն է առաջադրել նախագահի պաշտոնում: ԱՄՆ պատժամիջոցների տակ գտնվող Խաղանյանը եղել է Իրանի ռազմածովային հետախուզության հրամանատար իրանա-իրաքյան պատերազմի ժամանակ, այնուհետև 4 տարի ղեկավարել է ԻՀՊԿ «Քուդս» էլիտար ստորաբաժանումը: Իրանցի վերլուծաբանները կարծում են, որ նրա մասնակցությունը մրցապայքարին նման է նրան, որ նախագահական մրցապայքարի մեջ մտներ հենց այաթոլլա Խամենեին: Իր թեկնածության պաշտոնական գրանցումից հետո Խաղանյանը լրագրողներին պատմել է կառավարությունում աշխատելու իր փորձի մասին. «45 տարվա ծառայության ընթացքում, այցելելով բոլոր մարզեր, հաշվետվություններ պատրաստելով և դրանք ներկայացնելով որոշումներ կայացնելու համար, ինչպես նաև անմիջականորեն մասնակցելով իրանա-իրաքյան պատերազմին, ես իմ պարտականություններով կարողացել եմ սերտ կապեր հաստատել հասարակության բոլոր շերտերի հետ։ Ես երբեք որևէ խմբակցության անդամ կամ կողմնակից չեմ եղել և չեմ լինի, բայց բոլորի հետ համագործակցել եմ և կհամագործակցեմ»:

Զոհրե Էլահիանը դարձել է առաջին կինը, ով գրանցվել է առաջիկա արտահերթ նախագահական ընտրություններին մասնակցելու համար: Իրանցի պահպանողական քաղաքական գործիչ Էլահիանը նախկինում երկու անգամ եղել է խորհրդարանի պատգամավոր՝ 2008 – 2012թթ., 2020-2024թթ.: Նախագահական ընտրություններում իր թեկնածությունը գրանցելուց հետո Զոհրե Էլահիանը հայտարարել է. «Իմ կառավարության կարգախոսն է՝ «առողջ կառավարություն, առողջ տնտեսություն և առողջ հասարակություն»»: Եթե նա հաղթի ընտրություններում, Էլահիանը կարող է դառնալ Իրանի պատմության մեջ առաջին կին նախագահը:

Իրենց թեկնածություններն են գրանցել նաև իրանցի այնպիսի հայտնի քաղաքական գործիչներ, ինչպիսիք են Իրանի խորհրդարանի նախկին ղեկավար Ալի Լարիջանին, երկրի Կենտրոնական բանկի նախկին ղեկավար Աբդոլ Նասեր Հեմմաթին, ազգային անվտանգության բարձրագույն խորհրդում Իրանի գերագույն առաջնորդի ներկայացուցիչ Սաիդ Ջալիլին: Բացի նրանցից, նախագահական աթոռի համար մրցավազքին մասնակցելու համար իրենց թեկնածություններն են առաջադրել Իրանի առողջապահության եւ բժշկական կրթության նախկին նախարար Մոհամմադ Խաթամին (2001-2005), խորհրդարանի անդամ Մասուդ Պեզեշքիանը, հայտնի պրագմատիկ քաղաքական գործիչ Աբբաս Ահմադ Ախունդին, սպորտի եւ երիտասարդության հարցերի նախկին փոխնախարար Ահմադ Ռասուլի Նեժադը, դեմոկրատական կուսակցության գլխավոր քարտուղար Մոստաֆա Կավաքեբիանը, անկախության եւ հավասարության կուսակցության գլխավոր քարտուղար Գոդրատալի Հաշմատիանը, խորհրդարանի գործող անդամներ Մոհամմադռեզա Սաբբաղիանը, Աբբաս Մոգթադին եւ Մոհամմադ Խոշչեխրե, ինչպես նաև նախկին խորհրդարանական Մահմուդ Ահմադի-Բիղաշը։

Սաիդ Ջալիլին հայտնի պահպանողական է, որը 2007-2013 թվականներին զբաղեցրել է Ազգային անվտանգության բարձրագույն խորհրդի քարտուղարի պաշտոնը: Նա կարևոր դեր ունի Իրանի արտաքին քաղաքականության մեջ։ Եղել է միջուկային ծրագրի շուրջ Իրանի գլխավոր բանակցողը, իսկ ավելի վաղ զբաղեցրել է Եվրոպայի եւ Ամերիկայի հարցերով փոխարտգործնախարարի պաշտոնը: Սաիդ Ջալիլին երկու անգամ պայքարել է նախագահի պաշտոնի համար։ 2013 թվականի ընտրություններում նա զբաղեցրել է երրորդ տեղը ՝ ձայների 11,31%-ով։  Չնայած 2021 թվականի ընտրություններում ի սկզբանե հանդես էր գալիս որպես թեկնածու, նա հետագայում հանեց իր թեկնածությունը ՝ հօգուտ Իբրահիմ Ռաիսիի:

Իրանի նախկին առաջնորդ Մահմուդ Ահմադինեժադը նույնպես մտադիր է առաջադրվել նախագահի պաշտոնում: Նա Իրանի 6-րդ նախագահն էր 2005-2013 թվականներին: Ահմադինեժադը փորձել է մասնակցել ևս երկու ընտրությունների, սակայն նրան թույլ չեն տվել մասնակցել ընտրություններին։ Ահմադինեժադը հայտնի է իր կոշտ հռետորաբանությամբ։ Օրինակ, նա բազմիցս խոսել է 2001 թվականի սեպտեմբերի 11-ին ԱՄՆ-ում տեղի ունեցած ահաբեկչությունների մասին՝ դրանք անվանելով կեղծիք, որը կոչված է արդարացնելու «ահաբեկչության դեմ ԱՄՆ պատերազմը» և Աֆղանստան ներխուժումը: Բացի այդ, նա խոսել է աշխարհի քարտեզից Իսրայելը ջնջելու անհրաժեշտության մասին, ժխտել է Հոլոքոստը, իսկ «սիոնիստական ռեժիմը» որակել որպես «կոռուպցիայի բույն»:

Էսհաղ Ջահանգիրին Հասան Ռոհանիի կառավարությունում զբաղեցրել է փոխնախագահի պաշտոնը 2013-2021 թվականներին: Մինչ այդ նա աշխատել է արդյունաբերության եւ հանքերի նախարար, Սպահան նահանգի նահանգապետ եւ խորհրդարանի անդամ: Հայտնի ռեֆորմիստ Ջահանգիրին 2017 թվականին առաջադրվել է նախագահի պաշտոնում։ Շատ դիտորդներ կարծում էին, որ մրցավազքին մասնակցելու նրա որոշումը ռազմավարական քայլ էր՝ ի պաշտպանություն Ռոհանիի: 2024 թվականի նախագահական ընտրություններին ընդառաջ Ջահանգիրին, որը համարվում է տեխնոկրատ, կարող է դժվարություններ ունենալ Պահապանների խորհրդի հավանությունը ստանալու հարցում՝ կատարված հափշտակությունների և կոռուպցիայի համար ընտանիքի մերձավորների դեմ նախկին մեղադրանքների պատճառով:

Գրանցված թեկնածուների թվում են Կենտրոնական բանկի նախկին ղեկավար Աբդոլնասեր Հեմմաթին, Թեհրանի քաղաքապետ Ալիռեզա Զաքանին և այլ հայտնի քաղաքական գործիչներ, ինչպես նաև երկու ներկայիս նախարարներ՝ քաղաքաշինության նախարար Մեհրդադ Բազրպաշը և կոոպերատիվների նախարար Սովլաթ Մորթազավին:

Նախընտրական քարոզարշավը կարող է անցկացվել երկու շաբաթից՝ հունիսի 12-26 – ը։

    Զաբելա Ավագյան