Արման Գրիգորյան. Հնարավոր է, որ Փաշինյանը, Էրդողանն ու Ալիևը միջանցքի հարցում ընդհանուր լեզու են գտել առանց Ռուսաստանի

Վերջին օրերին կրկին արդիական է դարձել Սյունիքի մարզում տրանսպորտային ենթակաուցվածքների ապաշրջափակման թեման: Վերջերս Ամերիկյան Քարնեգի հիմնադրամի վերլուծաբան Օլեսյա Վարդանյանը՝ հղում անելով երկու օտարերկրյա դիվանագետների, գրել է, որ ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփի վարչակազմը Երևանին ու Բաքվին առաջարկ է ներկայացրել Ադրբեջանը Հայաստանի տարածքով Նախիջևանի հետ կապող ճանապարհի մասին։ Ըստ նրա՝  ամերիկյան առաջարկը նման է եվրոպականին, որով նախատեսվում էր ճանապարհի կառավարումը արտապատվիրակել օտարերկրյա, մասնավոր ընկերության․«Միաժամանակ, Վաշինգտոնի առաջարկը հիմնվում է ամերիկյան տրամաբանության վրա, ըստ որի համաձայնագրի երաշխավորը պետք է լինի ամերիկյան բիզնեսը, ինչպես որ արդեն տեղի է ունեցել, օրինակ՝ Ուկրաինայում՝ հազվագյուտ մետաղների գործարքում»։

Մեկնաբանելով այս տեղեկատվությունը, Հայաստանի արտաքին գործերի նախարարությունը ո՛չ հաստատել, ո՛չ էլ հերքել է Վաշինգտոնի առաջարկը, նշելով՝ Երևանը պարբերաբար միջազգային գործընկերներից տարբեր առաջարկներ է ստանում Սյունիքում միջանցք ստեղծելու վերաբերյալ:

Ամերիկյան առաջարկը հայ հասարակության մեջ երկիմաստ արձագանք է առաջացրել: Որոշ փորձագետներ սա համարում են տարածաշրջանային հաղորդակցությունները ապաշրջափակելու և օտարերկրյա ներդրումներ ներգրավելու հնարավորություն, ինչը կարող է դրական ազդեցություն ունենալ Հայաստանի տնտեսական զարգացման վրա: Մյուսները մտահոգություն են հայտնում Սյունիքի մարզի տարածքի նկատմամբ ինքնիշխանության կորստի և տարածաշրջանում Ադրբեջանի ազդեցության ուժեղացման վերաբերյալ: Քաղաքագետ Արման Գրիգորյանը կարծում է, որ Ամերիկայի կողմից տարածաշրջանի և միջանցքի նկատմամբ վերականգնված հետաքրքրությունը համապատասխանում է Ռուսաստանի վրա ճնշում գործադրելու տրամաբանությանը՝ Ուկրաինայի հարցում այն ​​ավելի զիջող դարձնելու համար։

RegionsTV-ի հետ զրույցում Լիհայ համալսարանի պրոֆեսոր Արման Գրիգորյանը նկատեց՝ Միացյալ Նահանգները միշտ հետաքրքրված է եղել Թուրքիան և Կենտրոնական Ասիան կապող որևէ ձևի միջանցքով։ Նրա խոսքով՝ 1990-ականների սկզբից ամերիկացիները այս կամ այն ​​կերպ հետաքրքրված են եղել այս նախագծով։ Այս հետաքրքրության ինտենսիվությունը և նրանց ներգրավվածության մակարդակը ժամանակի ընթացքում փոխվել են, բայց նրանք միշտ հետաքրքրված են եղել Թուրքիան և Կենտրոնական Ասիան կապող միջանցքով, որը կկտրեր Իրանը Կովկասից և կնվազեցներ որոշ երկրների կախվածությունը ռուսական հաղորդակցություններից։ Գրիգորյանի խոսքով՝ այս միջանցքի ստեղծման ծրագրի իրականացման նկատմամբ մեծ հետաքրքրությունը «վերածնվել է» Բայդենի վարչակազմի օրոք։

«Նրանք մտահոգված էին միջանցքի նկատմամբ Ռուսաստանի հնարավոր վերահսկողությամբ, որը նախատեսված էր 2020 թվականի հրադադարի համաձայնագրով, և միևնույն ժամանակ պնդում էին, որպեսզի բացառեն Ռուսաստանին Սյունիքով անցնող հաղորդակցությունների բացման հետ կապված ցանկացած նախագծից։  2024 թվականի հունիսին ԱՄՆ պետքարտուղարի տեղակալ Ջիմ Օ’Բրայենը, երբ գտնվում էր Երևանում, «Ազատություն» ռադիոկայանին տված հարցազրույցում շատ հստակ հայտարարություն արեց այս հարցի վերաբերյալ։ Թրամփի ընտրությունից հետո սկզբնական շրջանում նկատվեց ակտիվ արտաքին քաղաքականության նկատմամբ հետաքրքրության անկում, ինչպես նաև որոշակի շարժ՝ Ռուսաստանի հետ հարաբերություններում լարվածության նվազեցման ուղղությամբ։ Սա արտացոլվեց մեր տարածաշրջանում ներգրավվածության մակարդակի վրա։ Սակայն, քանի որ Թրամփի լավատեսությունը Ուկրաինայի հակամարտության արագ կարգավորման վերաբերյալ թուլանում է, նա, համապատասխանաբար, փոխում է իր դիրքորոշումը։ Կարծում եմ, որ Ամերիկայի վերականգնված հետաքրքրությունը տարածաշրջանի և միջանցքի նկատմամբ համապատասխանում է Ռուսաստանի վրա ճնշում գործադրելու տրամաբանությանը՝ նրան Ուկրաինայի հարցում ավելի զիջող դարձնելու համար», – ասաց Արման Գրիգորյանը։

Միևնույն ժամանակ, քաղաքագետը նշեց, որ կան այլ ակնհայտ շահեր։ Սա, ըստ նրա, կարող է լարվածություն ստեղծել Թուրքիայի և Ռուսաստանի միջև, կարող է Թուրքիային վերադարձնել ամերիկյան ուղեծիր, լրացուցիչ ճնշում կգործադրի Իրանի վրա և այլն։

Ինչ վերաբերում է ամերիկյան ծրագրի հնարավոր իրագործման հետևանքներին, ապա Արման Գրիգորյանը ընդգծեց, որ կան երկու հնարավոր հետևանքներ, որոնք պետք է հատկապես մտահոգեն մեզ։

«Նախ, ես վստահ չեմ, թե ինչ երաշխիքների վրա կարող ենք հույս դնել, եթե պետությունը չէ վերահսկելու, այլ՝ որևէ մասնավոր ընկերություն, որը պետք է ապահովի այդ հաղորդակցությունների անվտանգությունը։ Երկրորդ, եթե Հայաստանը որոշի միանալ այս նախագծին, դա Ռուսաստանը կարող է կտրուկ արձագանքել»,-նշեց Գրիգորյանը։

Արման Գրիգորյանի խոսքով, հնարավոր է, որ Փաշինյանը, Էրդողանը և Ալիևը միջանցք բացելու հարցում ընդհանուր լեզու են գտել առանց Ռուսաստանի։

Այս համատեքստում Գրիգորյանը առաջարկեց հաշվի առնել որոշ փաստեր․«Նախ՝  Հայաստանը միշտ դեմ է եղել, որ ՌԴ ԱԴԾ զորքեր տեղակայվեն Սյունիքով անցնող հաղորդակցությունների անվտանգությունն ապահովելու համար։ Երկրորդ, Փաշինյանը, Թուրքիա կատարած այցից կարճ ժամանակ անց, հայտարարություն արեց, որ «միջանցքի բացմանը դեմ լինելու որևէ պատճառ չկա», և եթե դրանով առևտուր իրականացվի, դա լավ կլինի, կարծես թե որևէ մեկը երբևէ դեմ է եղել ճանապարհների ապաշրջափակմանը որպես այդպիսին։ Երրորդ,  Էրդողանի հայտարարությունը,  որ «Հայաստանն ավելի ճկուն է դարձել միջանցքի հարցում»։  Կարծում եմ, որ հայտարարության այն մասը, որտեղ Էրդողանն ասում է, որ նախագիծը կարևոր է ոչ միայն աշխարհաքաղաքական տեսանկյունից, արժանի է մեծ ուշադրության։ Այլ կերպ ասած, նախագիծը հիմնականում վերաբերում է աշխարհաքաղաքականությանը, նույնիսկ եթե այն վերաբերում է նաև այլ բաների։ Եվ չորրորդ, մենք գիտենք, որ Հայաստանի կառավարությունը փորձում է փոխել երկրի ռազմավարական կողմնորոշումը։ Նման նախագծի իրականացումը՝ բացառելով ռուսներին, շատ կարևոր քայլ կլինի այս ուղղությամբ։ Հետևաբար, կարծում եմ, որ բավականին հնարավոր է, որ Փաշինյանը, Էրդողանը և Ալիևը ընդհանուր լեզու են գտել այս հարցում»։

Նրա կարծիքով՝  եթե այսպես կոչված Զանգեզուրի միջանցքի հարցում փոխզիջման հասնեն, հնարավոր է Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև խաղաղության համաձայնագրի ստորագրումը։

Ինչ վերաբերում է խաղաղության համաձայանգրի ստորագրմանը, ապա նա ենթադրում է, որ հնարավոր է, որ մոտ ապագայում այն ստորագրվի, իսկ թե որքանով կարևոր կլինի այս համաձայնագիրը, այլ հարց է:

Քաղաքագետի խոսքով՝ այստեղ առանցքային է, թե Ադրբեջանն արդյոք պատրաստակամ է իրական փոխզիջումների․«Եթե նայեք Ադրբեջանի ղեկավարների հայտարարություններին, լավատեսության քիչ հիմքեր կան։ Նրանք բավականին բացահայտ խոսում են իրենց մտադրությունների մասին՝ շարունակել զիջումներ փնտրել Հայաստանից և պահել Հայաստանը մշտական ​​ճնշման տակ։ Ես չեմ կարծում, որ Ադրբեջանը հետաքրքրված է խաղաղությամբ և հաշտեցմամբ։ Ադրբեջանը ցանկանում է Հայաստանը իր խիստ վերահսկողության տակ պահելու հնարավորություն ունենալ։ Տեսեք նրանց պահանջները՝ փոխել Սահմանադրությունը, ընդունել ադրբեջանցի փախստականներին, բացել միջանցք, վճարել փոխհատուցում օկուպացիայի համար և այլն։ Այս պահանջները խաղաղության պայմանագրի սահմաններից դուրս են։ Սակայն ամենասարսափելին այս համաձայնագրի հետ կապված Հայաստանի կառավարության ակնհայտ ոգևորությունն է, ինչպես նաև նրանց թվացյալ անկեղծ համոզմունքը, որ այս թղթի կտորը խաղաղություն կբերի՝ չնայած Ադրբեջանից եկող բարձր ազդանշանների, ըստ որի պահանջները և ճնշումը միայն կխստանան»։

Ամենայն հավանականությամբ, ինչպես Գրիգորյանն ասաց,  Հայաստանի իշխանությունների իռացիոնալ վարքագիծը բացատրվում է նրանով, որ նրանք սա դիտարկում են որպես իրենց ամենակարևոր նպատակին հասնելու միջոց։ Մասնավորապես, նրանք կարծում են, որ Թուրքիայի և Ադրբեջանի հետ հարաբերությունների կարգավորումը թույլ կտա նրանց «ազատագրել Հայաստանը Ռուսաստանից»։ Քաղաքագետը նշեց, որ կարգավորում չի լինի։ «Բայց մենք երբեք չպետք է մոռանանք, որ մենք գործ ունենք մի առաջնորդի և քաղաքական թիմի հետ, որոնք հակված են հավատալ ինչ-որ բանի ոչ թե այն պատճառով, որ այդ համոզմունքը արդարացված է, այլ որովհետև նրանք իսկապես ուզում են հավատալ դրան», – եզրափակեց Լիհայ համալսարանի պրոֆեսոր Արման Գրիգորյանը։

Զաբելա Ավագյանը