Եթե Հայաստանը պահանջի, որ ԼՂ-ի հետ կապված որևէ բան ներառվի Խաղաղության պայմանագրում, դա կլինի Ալիևի ուզածը և հայ-ադրբեջանական հակամարտության շարունակությունը

Քաղաքագետ Ռոբերտ Ղևոնդյանն ասում է՝ Հայաստանն ու Ադրբեջանը միմյանց հետ պայմանավորվում են միայն Հայաստանի Հանրապետությանը և Ադրբեջանի Հանրապետությանը վերաբերող հարցերում։ Սա նշանակում է, որ  Լեռնային Ղարաբաղի հայերի հարցը Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև վեճի առարկա չէ։

Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը հայտարարել է, որ Խաղաղության պայմանագրի 17 կետերից 15-ը Բաքվի հետ համաձայնեցված են։

Հայաստանի սահմանից երրորդ երկրների, մասնավորապես, Եվրոպացի դիտորդների հետքաշում և միջազգային դատարաններից միմյանց դեմ ներկայացված հայցերի հետկանչ. սրանք այն երկու հարցեր են, որոնց շուրջ, վարչապետ Փաշինյանի ներկայացմամբ, Հայաստանն ու Ադրբեջանը դեռ համաձայնության չեն եկել։ «Ադրբեջանն առաջարկում է դրույթ, որն արգելում է սահմանի երկայնքով երրորդ ուժերի տեղակայումը, խոսքը ԵՄ քաղաքացիական առաքելության մասին է։ Մենք հաշվի ենք առել Ադրբեջանի ցանկությունները և առաջարկել ենք այդ դրույթը տարածել երկկողմ սահմանի սահմանազատված հատվածների վրա»,- Վաշինգտոնում նշել է Փաշինյանը։ Երևանը դեռ սպասում է Ադրբեջանի պատասխանին։

Հայաստանը կարող է Խաղաղության պայմանագրի շուրջ քննարկվող հարցերի ցանկում ներառել ԵՄ առաքելության հարցը․այս հարցն այսպես, թե այնպես վերաբերում է Խաղաղության պայմանագրի կետին, ըստ որի՝ կողմերը պարտավորվում են երրորդ երկրների ուժերը չտեղակայել համատեղ սահմանին։  REGIONSTV-ի հետ զրույցում այսպիսի կարծիք հայտնեց Անվտանգության քաղաքականության հետազոտությունների կենտրոնի փորձագետ Ռոբերտ Ղևոնդյանը։

Նրա խոսքով՝ սահմանին ԵՄ առաքելության հարցը վերաբերում է սահմանագծման և սահմանազատման գործընթացներին, և այստեղ Հայաստանը կարող է ունենալ որոշակի շահեր. «Խոսքը վերաբերում է խաղաղության պայմանագրի այն կետին, ըստ որի՝ կողմերը պարտավորվում են երրորդ երկրների ուժերը չտեղակայել համատեղ սահմանին։ Սա նշանակում է, որ ադրբեջանական կողմից ռուսական կամ թուրքական զորքեր չեն հայտնվելու Հայաստանի սահմանին։ Դրա դիմաց Ադրբեջանը կարող է չցանկանալ, որ նույն ուժերը հայտնվեն հայկական կողմում։ Տրամաբանական է, որ Հայաստանի վարչապետն առաջարկել է, որ ԵՄ առաքելությունը չպետք է ներկա լինի սահմանի որոշ հատվածներում։ Եթե ​​Ադրբեջանը համաձայնի, ապա այս կետը կարելի է համարել համաձայնեցված»։

Համաձայնագրի երկրորդ կետը, որի շուրջ չի հաջողվել համաձայնության գալ, ինչպես ասել է Փաշինյանը, վերաբերում է միջազգային ատյաններ միմյանց դեմ ներկայացված հայցերի հետքաշմանը․«Մենք խնդիր չունենք նաև այդ գաղափարի հետ, բայց ունենք հետևյալ առաջարկը՝ հետ կանչել բողոքները ոչ միայն միջազգային ատյաններից, այլև՝ չբարձրացնել այդ հարցերը երկկողմ հարաբերություններում։ Մեր առաջարկն է վերջ դնել հակասական թեմաների շուրջ հետագա քննարկումներին, և բացել նոր դարաշրջան երկկողմ հարաբերություններում՝ սկսելով նոր, մաքուր ու դատարկ էջից»։

Այս առնչությամբ Ղևոնդյանն ընդգծեց, որ այս դրույթը Հայաստանին դնում է շատ խոցելի վիճակում, քանի որ այժմ Հայաստանը զիջում է Ադրբեջանին թե՛ քաղաքական, թե՛ դիվանագիտական, թե՛ ռազմատեխնիկական ոլորտներում իսկ  իրավական ոլորտում, հակառակը, Հայաստանն ավելի շատ հնարավորություններ ունի։

«Պատերազմի ընթացքում և դրանից հետո Ադրբեջանը խախտել է միջազգային իրավական նորմերի բազմաթիվ կետեր։ Հետ վերցնելով բոլոր հայցերը՝ Հայաստանը վտանգում է հնարավորությունը, որ եթե վաղը համաձայնագրի կամ դրա իրականացման հետ կապված ինչ-որ բան այն չլինի, այլևս չի կարողանա դիմել այդ դատարաններին կոնկրետ հարցերով։ Կարծում եմ, որ Հայաստանի կառավարությունը պետք է բազմապատիկ կշռի այս քայլի իրագործելիությունը։ Ավելի լավ կլիներ, որ այս կետը բացառվեր խաղաղության պայմանագրից»,- ասաց Անվտանգության քաղաքականության հետազոտությունների կենտրոնի փորձագետը։

«Հարավային Կովկասում խաղաղությունը հասանելի է, և միգուցե նոր վարչակազմի իրական ջանքերը արդյունավետ կլինեն»,- կրկին Վաշինգտոնում ասել է վարչապետը՝ ընդգծելով, որ Հայաստանն ու Ադրբեջանը պայմանավորվել են ճանաչել միմյանց տարածքային ամբողջականությունը Խորհրդային սահմանների երկայնքով.«Մենք նաև համաձայնել ենք ունենալ դրույթ, որ կողմերը տարածքային նկրտումներ չունեն միմյանց նկատմամբ և նման պահանջներ չեն ներկայացնելու նաև ապագայում»։

Փաշինյանի այս հայտարարության և համաձայնագրի այս դրույթի մասին էլ Ռոբերտ Ղևոնդյանն ասաց.«Եթե ​​վերջին երկու կետերի շուրջ համաձայնություն ձեռք բերվի և կողմերի միջև կնքվի խաղաղության պայմանագիր, ապա տարածքային ամբողջականության ճանաչման կետը կնշանակի, որ Ադրբեջանը ճանաչում է Հայաստանի 29743 քառակուսի կիլոմետրը։ Սա նշանակում է, որ Ադրբեջանը պետք է դուրս գա Հայաստանի օկուպացված տարածքներից, և այս կետը կկատարվի սահմանի սահմանազատման և սահմանագծման գործընթացում, ինչի շուրջ արդեն կա պայմանավորվածություն։ Այս գործընթացը կսկսվի հյուսիսից և կավարտվի հարավում: Ադրբեջանը ստիպված կլինի լքել Հայաստանի օկուպացված տարածքները. Այս ամենը տեղի կունենա, եթե պայմանավորվածությունները կյանքի կոչվեն ու ուժի մեջ մտնեն»։

Ինչ վերաբերում է Խաղաղության պայմանագրի այլ համաձայնեցված կետերին, որոնք հանրությանն անհայտ են, քաղաքագետը նշեց, որ մենք չգիտենք, թե ինչ է խոսվում այս հանդիպումներում, բայց ընդհանուր տրամաբանությունը հայտնի է․«Պետք է ասել, որ Լեռնային Ղարաբաղի հայերի վերադարձի մասին կետը ոչ մի կերպ չպետք է կապվի խաղաղության պայմանագրի հետ։ Այստեղ տրամաբանությունն այլ է՝ Հայաստանն ու Ադրբեջանը միմյանց հետ պայմանավորվում են միայն Հայաստանի Հանրապետությանը և Ադրբեջանի Հանրապետությանը վերաբերող հարցերում։ Սա նշանակում է, որ  Լեռնային Ղարաբաղի հայերի հարցը Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև վեճի առարկա չէ։   Հայաստանի ո՛չ նախկին և ո՛չ ներկայիս իշխանությունները չկարողացան լուծել Ղարաբաղի հարցը»։

Անվտանգության հարցերով փորձագետի կարծիքով՝ եթե անգամ Հայաստանն ու Ադրբեջանը Խաղաղության պայմանագիր կնքեն Հայաստանի Հանրապետության և Ադրբեջանի Հանրապետության հետ կապված հարցերի շուրջ, ապա ԼՂ հիմնահարցը և Ղարաբաղի հայերի իրավունքները չեն վերանա։ Բացի այդ, Ղևոնդյանը նշեց, որ այդ հարցը քննարկվելու է Լեռնային Ղարաբաղի և Ադրբեջանի ներկայացուցիչների միջև։ «Սա վերաբերում է այն ամենին, ինչի մասին խոսում էին Հայաստանի բոլոր իշխանությունները և առնչվում է Ղարաբաղի հայերի իրավունքների խնդրին՝ Լեռնային Ղարաբաղի հայերի հարցը, որոնք այդ տարածքում ապրել են և սեփական պետությունը հռչակել կամ հասել են որոշակի իրավունքների, կմնա միջազգային խնդիր։ Եթե ​​Հայաստանը պահանջի, որ ԼՂ-ի հետ կապված որևէ բան ներառվի Խաղաղության պայմանագրում, դա կլինի հենց այն, ինչ ուզում է Ալիևը, և կլինի հայ-ադրբեջանական հակամարտության շարունակությունը, որն անընդունելի է»։

Նա հիշեցրեց, որ տարածաշրջանում հաղորդակցության ուղիների բացման հարցը հանվել է Խաղաղության պայմանագրից, քանի որ այս պահին կողմերը լուրջ հակասություններ ունեն։ Երկու կողմերն էլ հույս ունեն, որ ժամանակի ընթացքում կարող են այս հարցում «հաղթել» մյուս կողմին։

Ըստ քաղաքագետի՝ Ադրբեջանը, այսպես կոչված, Զանգեզուրի միջանցքի հետ կապված պարտքեր ու պարտավորություններ ունի Ռուսաստանի հանդեպ։ Ղրոնդյանի կարծիքով՝ Ռուսաստանը օգնեց Ադրբեջանին նվաճել Լեռնային Ղարաբաղը 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ի հայտարարության բոլոր 9 կետերով․«  Ռուսաստանը հույս ուներ վերցնել Սյունիքով անցնող միջանցքը և հնարավոր ամեն ինչ անել դրա գոյության համար։ Գլոբալ առումով Հայաստանն ու Ադրբեջանը մանևրելու քիչ տեղ ունեն, և երբ քննարկվում էր հաղորդակցության ուղիների բացման հարցը, կողմերը որոշեցին բացառել այդ հարցը համաձայնագրում։ Ի վերջո, թե ինչպես կլուծվի այս հարցը, կախված կլինի աշխարհում տիրող աշխարհաքաղաքական իրավիճակից։ Այս պահին կարելի է ասել, որ Հայաստանը վախենալու պատճառ չունի, քանի որ աշխարհաքաղաքական իրավիճակն այժմ հայկական տարբերակի օգտին է»։

Զաբելա Ավագյան