«Եթե չկա բնակարան, աշխատանք, վերադարձի հեռանկար, արցախցիներին մնում է մեկ տարբերակ՝ արտագաղթը»․արցախցի կինը՝ պետական աջակցության ծրագրի մասին
Արցախցիներն ասում են՝ պետական ծրագրով բնակարան ձեռք բերելու համար նախատեսված գումարը բավարար չէ բնակարան գնելու համար, բացի այդ, արցախցիները կարող են դառնալ անօթևան վարձավճարի փոխհատուցման կրճատման պատճառով
ՀՀ կառավարությունը որոշել է 2025 թվականի ապրիլից կրճատել արցախցի փախստականներին հատկացվող ֆինանսական օգնությունը։ Տրամադրվող օգնության չափը կրճատվում է մինչև 40 հազար դրամ, իսկ հուլիսից՝ 30 հազար դրամ։ Այս կրճատումները կառավարությունը հիմնավորում է նրանով, թե նպատակ ունեն խրախուսել աշխատունակ փախստականներին աշխատանք գտնելու հարցում։ Երևանում Արցախից բռնի տեղահանվածները բազմահազարանոց ցույցեր են անցկացնում՝ պահանջելով երկարաձգել արցախցիների սոցիալական աջակցության ծրագրերը։ Նրանց հիմնական պահանջն արցախցիների սոցիալական և բնակարանային խնդիրների լուծումն է։
Չորս անգամ փախստական դարձած Մաքսիմ Հայրիյանը կարծում է, որ ֆինանսական օգնության դադարեցումը կհանգեցնի աղետալի հետեւանքների։ Կառավարության ծրագրերն արդեն իսկ չեն բավարարում Արցախի ժողովրդի կարիքները հոգալուն։ Հայաստանում աշխատանք գտնելը շատ դժվար է, իսկ աջակցության ծրագրերը խիստ անհրաժեշտ են, որպեսզի մարդիկ չհայտնվեն փողոցում։
Արցախցիների բնակարանների վարձավճարների փոխհատուցման գումարի կրճատումը ավելի է սրում իրավիճակը։ Սա կարող է հանգեցնել նրան, որ շատ մարդիկ անօթեւան դառնան: Արցախցիները պետք է օգնություն ստանան այնքան ժամանակ, քանի դեռ չեն ապահովվել սեփական բնակարանով.
1988 թվականին Մաքսիմ Հայրիյանը ծնողների հետ Բաքվից տեղափոխվել է Երասխ։ 1992 թվականին Նախիջևանի ռմբակոծության հետևանքով ավերվել է այն տունը, որտեղ ապրում էր Հայրիյանի ընտանիքը։ Մշտական գնդակոծությունների արդյունքում մի քանի տներ ավերվել են։ Արդեն 1993 թվականի մարտին նրանք ստիպված էին տեղափոխվել Արցախ։ Հայրիյանների ընտանիքը հաստատվել էր Շուշիում։ Մաքսիմը ծառայության է անցել Արցախի պաշտպանության բանակում, ապա՝ Արցախի ոստիկանությունում և ծառայել մինչև թոշակի անցնելը։ 2002 թվականին Մաքսիմն ամուսնացել է ղարաբաղցի աղջկա՝ Գոհարի հետ, ունեն 6 երեխա՝ երեք որդի և երեք դուստր։ Գոհարն աշխատել է դպրոցում։ Հինգերորդ երեխայի ծնվելուց հետո նրանք Արցախի կառավարությունից երեք սենյականոց բնակարան են ստացել։ Ցավոք սրտի, նրա ավագ որդու՝ Գրիգորի մոտ 9 տարեկանում ախտորոշվել է տեսողության խնդիր, նա հաճախ էր գալիս Երևան բուժվելու։ Երկրորդ որդու՝ Վադիմի մոտ 13 տարեկանում ախտորոշվել է էպիլեպսիա, իսկ հետո նաև նևրոզ։ երկուսն էլ խոսքի խանգարումներ ունեն: Այս ընտանիքն ուներ սեփական տուն՝ բանջարանոցով։ Չնայած որդիների հիվանդություններին ու դժվարություններին, Մաքսիմն ու Գոհարը կարողացան ապահովել իրենց ընտանիքի կարիքները։ Բարերար Հակոբ Բաղդասարյանը բազմազավակ ընտանիքի է հանձնել երեք սենյականոց բնակարանի բանալին։
2020-ի 44-օրյա պատերազմից և Շուշիի անկումից հետո Հայրիյանների ընտանիքը բնակություն է հաստատել Ասկերանում։ Ապա 2022 թվականին նրանք սեփական տուն են ստացել Ստեփանակերտում։ Ինչպես բոլոր արցախցիները, այնպես էլ այս ընտանիքը վերապրեց ծանր շրջափակումը։
Մաքսիմ Հայրիյանի պատմելով՝ «շատ դժվար էր սնունդ հայթայթելը՝ ամեն օր ընդամենը մեկ կտոր հաց տուն բերել բազմազավակ ընտանիքի համար»։ Սննդի պակասը սաստկացրեց որդիների հիվանդությունները։ Անգամ մեկ տարի չհասցրեցին ապրել իրենց նոր տանը, նրանք կրկին ստիպված էին տեղահանվել, տեղափոխվեցին Հայաստան։
2023 թվականի սեպտեմբերին, Ադրբեջանի՝ Արցախի դեմ ռազմական ագրեսիայից հետո բացվեց դեպի Հայաստան ճանապարհը, Հայրիյանների ընտանիքը, հազարավոր արցախցիների պես լքեց իր տունը։ 2 օր պահանջվեց Ուրալ մեքենայով Գորիս հասնելու համար, սկզբում տեղափոխվեցին Մարտունի, ապա՝ Ապարան, իսկ 2023 թվականի դեկտեմբերից՝ Աշտարակ։
Մաքսիմը, կինն ու երեխաները լքեցին իրենց տունը՝ թողնելով այն ամենը, ինչ ձեռք էին բերել։ Նրանք հույս ունեին, որ շուտով կկարողանան վերադառնալ, բայց իրականությունը դաժան էր։ Հայաստանում ստիպված էին նոր դժվարությունների բախվել՝ բնակարան գտնել, աշխատանք, թղթաբանություն։ Հատկապես դժվար է եղել ավագ որդիների համար, ովքեր մշտական բժշկական օգնության կարիք ունեին։
Բազմազավակ այս ընտանիքն այսօր ապրում է Աշտարակում՝ երեք սենյականոց փոքրիկ, խոնավ, առանց նորմալ հարմարությունների բնակարանում։
Ընտանիքի մեծը REGIONSTV-ին պատմում է՝ ինչպես բոլոր արցախցիները, իրենք էլ ՀՀ կառավարությունից ամեն ամիս աջակցություն են ստացել 50 հազար դրամ (40+10) բնակարանի վարձակալության համար։
«2024 թվականի հունիսին իմացանք, որ կորցրել ենք 40+10 ծրագիրը, պարզվում է, որ դեռ Արցախում ապրելու տարիներին մեր ընտանիքը դարձել է 44-օրյա պատերազմի հետևանքով Արցախի տարբեր շրջաններից տեղահանվածներին բնակարանով ապահովելու ՀՀ կառավարության 2022 թվականի ծրագրի շահառու։ Այդ ծրագրի համաձայն՝ 2020 թվականի փախստականներին տրամադրվել է 10 միլիոն դրամի սերտիֆիկատ, սակայն դրա մասին մենք չենք իմացել։ Բայց փաստորեն, մենք Ստեփանակերտում տուն ենք ստացել որպես 2020 թվականի փախստական։ Ու քանի որ մեր ընտանիքը ընդգրկված է եղել 10 միլիոնանոց ծրագրում, Հայաստանում 6 ամիս շարունակ 40+10 դրամները չենք ստացել»,-պատմում է Մաքսիմը։
Նրա կինը՝ Գոհարը, շարունակելով զրույցը, պատմում է, թե ինչքան դժվար է եղել իրենց համար այն ժամանակ, տան վարձը վճարելու համար ստիպված են եղել վարկեր վերցնել, իսկ Միքայելյան կլինիկայում երեխայի անալիզների համար վճարել են ավելի քան 40 հազար․«Որտեղ ասես, որ չդիմեցինք, բողոքեցինք՝ հանդիպումներ եղան աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարությունում, ՀՀ կառավարությունում, հաջողվեց վերականգնել 40+10-ը, միայն տարեվերջին վճարվեց պարտքի ամբողջ գումարը։ Հիմա ապրիլի 1-ից կառավարությունը կկրճատի ամսական աջակցությունը։ Արցախցիներից շատերը չեն կարողանում աշխատանք գտնել։ Չեմ պատկերացնում, թե ինչպես ենք ապրելու։ Մենք հասկանում ենք, որ վարձակալության աջակցությունը հավերժ չի կարող լինել, բայց 40+10-ը պետք է գոնե տրամադրվի այնքան ժամանակ, մինչև արցախցիները բնակարան չստանան։ Աշխատատեղերի բացակայությունը և ինքնաիրացման սահմանափակ հնարավորությունները արցախցիներից շատերին տանում են հուսահատության։ Քույրս և նրա ամուսինը չկարողացան աշխատանք գտնել Հայաստանում և ստիպված էին իրենց փոքր երեխայի հետ հեռանալ Հայաստանից։ Հասկանալի է, որ եթե չկա բնակարան, աշխատանք, վերադարձի հեռանկար, մնում է մեկ տարբերակ՝ արտագաղթ»։
Մաքսիմ Հայրիյանը լուրջ մտահոգություն հայտնեց ֆինանսական օգնության հնարավոր դադարեցման կապակցությամբ՝ ընդգծելով, որ շատերի համար դա հղի է սարսափելի հետեւանքներով։ Նրա խոսքով՝ Հայաստանի կառավարությունը ներկայացրել է արցախցիներին բնակարանով ապահովելու նոր ծրագիր․«Բոլոր այն արցախահայերը, ովքեր Հայաստանի քաղաքացիություն ստանալուց հետո կորոշեն մնալ հանրապետությունում, կարող են պետությունից ստանալ որոշակի ֆինանսական միջոցներ՝ բնակարան կառուցելու կամ գնելու համար: Ծրագրին մասնակցելու հիմնական պայմաններն են ՀՀ քաղաքացիություն ստանալը և 10 տարի երկրում բնակվելը: Ծրագրի շրջանակներում ընտանիքի յուրաքանչյուր անդամին հատկացվելու է 3-ից մինչև 5 միլիոն դրամ՝ մեկ անձի համար, սակայն, եթե երկու անդամներից մեկը Հայաստանից բացակայել է ավելի քան 183 օր, ապա այդ ընտանիքը չի ընդգրկվում ծրագրում։ Պետական ծրագրով բնակարան ձեռք բերելու համար նախատեսված գումարը չի համապատասխանում շուկայական գներին։ Սահմանամերձ բնակավայրերում էլ տուն գնելու համար պետական աջակցության ծրագիր կա, բայց այդտեղ աշխատանք չկա, ուստի շատ արցախցիներ ստիպված են հաստատվել մայրաքաղաքում»։
Անդրադառնալով վերջերս Երեւանում արցախցիների՝ իրենց իրավունքների պաշտպանությանն ուղղված բողոքի ցույցին, Գոհարն ասում է՝ հանրահավաքում ներկայացվել են արցախցիների սոցիալական ծրագրերի հետ կապված խնդիրներն ու հնարավոր լուծումները։
«Ավելի քան 30 տարի Արցախի ժողովուրդն ունեցել է Հայաստանի Հանրապետության անձնագրեր։ Չեմ հասկանում, թե ինչո՞ւ է մեզ նոր անձնագիր պետք, եթե մենք արդեն ունենք Հայաստանի քաղաքացիների կապույտ անձնագիր։ Մենք մտավախություն ունենք, որ ապագայում Հայաստանի կառավարությունը կպնդի, որ Ադրբեջանն իբր երաշխավորում է հայերի վերադարձը Արցախ, և բոլորը, ովքեր փախստականի կարգավիճակ ունեն, պետք է վերադառնան Ղարաբաղ։ Արցախցիները ենթադրում են, որ Արցախի քաղաքացիությունից հրաժարվելով՝ նրանք կկորցնեն Արցախում իրենց սեփականության նկատմամբ, իսկ վերադառնալու դեպքում նրանց մուտքը Արցախ կմերժեն՝որպես Հայաստանի քաղաքացիներ։ Հայաստանի քաղաքացու անձանգիրը ապագայում կզրկի մեզ Արցախ վերադառնալու հնարավորությունից, ուստի մենք հրաժարվում ենք Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիությունից»,- ընդգծեց բազմազավակ մայրը։
Զաբելա Ավագյան
