Հրանտ Միքայելյան. Ալիևի հաջորդ քայլը կլինի ԱՄՆ-ին բացառել միջանցքի ծրագրից։ Ադրբեջանի և Թուրքիայի նպատակն է ստեղծել արտատարածքային միջանցք՝ միայն իրենց վերահսկողությամբ

Աբու Դաբիում տեղի ունեցած հանդիպումից մի քանի օր անց Փաշինյանն ու Ալիևը հրապարակեցին իրենց տեսակետները Սյունիքի մարզի ճանապարհի վերաբերյալ: Ալիևը պնդում է Ադրբեջանից Նախիջևան անարգել անցման իր պահանջը ՝ Հայաստանի տարածքով:

ՀՀ վարչապետի մամուլի խոսնակ Նազելի Բաղդասարյանը հայտարարել է, որ Սյունիքի ճանապարհի հարցը պետք է հիմնված լինի երկու երկրների տարածքային ամբողջականության, ինքնիշխանության, իրավասության և փոխադարձության լիակատար հարգանքի սկզբունքների վրա, և որ Աբու Դաբիում այս շրջանակից դուրս այլ քննարկումներ չեն անցկացվել:  «Ադրբեջանի նախագահի ասածը, թե Ադրբեջանի քաղաքացիները չպետք է հանդիպեն հայկական սահմանապահ ծառայությանը, դուրս է տեղի ունեցած քննարկումների տրամաբանությունից։ Դա, ըստ էության, թաքնված տարածքային պահանջ է Հայաստանի Հանրապետության նկատմամբ, ինչը ընդունելի չի կարող լինել և հակասում է մինչև այս տեղի ունեցած բանակցությունների, համաձայնությունների ոգուն և տառին։ Ինչպես վարչապետ Փաշինյանը նշել է ս. թ. հուլիսի 16-ի իր ասուլիսում, Հայաստանի տարածք մուտք գործող, այդ թվում՝ տարանցիկ բեռները և քաղաքացիները պետք է անցնեն պարտադիր մաքսային և սահմանային հսկողություն՝ միջազգայնորեն ընդունված չափանիշներով»,- ասել է Բաղդասարյանը:

Բաքվի հայտարարությունների վերաբերյալ քաղաքագետ Հրանտ Միքայելյանը RegionsTV-ի հետ զրույցում ասաց, որ Ադրբեջանի դիրքորոշումը այսպես կոչված «Զանգեզուրի միջանցքի» վերաբերյալ հնչեցվել է վաղուց,  2020 թվականից։ Իրականում, Ադրբեջանի պաշտոնական դիրքորոշումն այն է, որ չպետք է լինեն օտարերկրյա օպերատորներ կամ արտաքին վերահսկողություն Հայաստանից։

Նրա խոսքով՝ Ադրբեջանի ղեկավարությունը հաջողությամբ մոլորեցրել է Ռուսաստանի ղեկավարությանը՝ թույլ տալով ռուսական կողմի ներկայությունը որոշ շփումներում։ «Ռուսական կողմը չկարողացավ բավարար կերպով հաշվարկել Ադրբեջանի մտադրությունները և տրվեց դիվանագիտական հնարքին։ Սակայն այժմ Ադրբեջանը լիովին բացառել է Ռուսաստանի մասնակցությունը այս այսպես կոչված միջանցքին, չնայած դրան մասնակցել է նաև հայկական կողմը։ Այժմ Ալիևը խոստովանել է, որ ամերիկացիները այնտեղ կլինեն ժամանակավորապես՝ այդպիսով փորձելով նույն դիվանագիտական մանևրը կատարել Միացյալ Նահանգների հետ։ Նրա հաջորդ քայլը կլինի ԱՄՆ-ին բացառել այս հավասարումից։ Ադրբեջանի և Թուրքիայի նպատակն է ստեղծել արտատարածքային միջանցք, որը կլինի միայն իրենց վերահսկողության տակ՝ ռազմական և քաղաքական։ Սա է նրանց նպատակը։ Հայտնի չէ, թե որքանով նրանք կկարողանան իրականացնել այն, բայց նրանք շատ ակտիվորեն և հետևողական շարժվում են այդ նպատակին հասնելու ուղղությամբ», – ասաց Հրանտ Միքայելյանը։

Նա նշեց, որ հաղորդակցությունների բացման հարցում փոխադարձության սկզբունքը բացակայում է, և, ըստ երևույթին, Հայաստանի դիրքորոշումը մնում է նույնը. միջանցքը պետք է լինի Հայաստանի վերահսկողության տակ:

«Ինչ վերաբերում է Ադրբեջանի քաղաքացիների ստուգմանը, այն կարող է իրականացվել տեխնիկական միջոցներով՝ առանց ֆիզիկական շփման: Սա հայկական կողմի զիջում է։ Ընդհանուր առմամբ, Ադրբեջանը գոհ չէ Հայաստանի այս դիրքորոշումից, քանի որ սա միջանցք չէ, գոնե սա է պաշտոնապես հայտարարում Հայաստանի ղեկավարությունը», – նշեց Հրանտ Միքայելյանը։

Մասնագետի խոսքով՝ փոխադարձության սկզբունքը Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև հարաբերություններում սկզբից ի վեր լիովին չի պահպանվել:   «Ադրբեջանը, որպես հաղթող, պայմաններ է դնում կապիտուլյացիայի ենթարկվող կողմի վրա։ Եվ չնայած Հայաստանը ռազմական առումով չի կապիտուլացվել, իրականում դա տեղի է ունեցել քաղաքական առումով։ Սա է առկա ստատուս քվոն։ Իհարկե, ցանկալի կլիներ, որ Հայաստանը կարողանար օգտագործել ադրբեջանական հաղորդակցությունները, բայց ես չեմ հավատում, որ հայերը կարող են Երևանից Նախիջևանով մեկնել Մեղրի։ Նույնիսկ Նախիջևանի տարածք մուտք գործելու հնարավորության բացակայության դեպքում, նույնիսկ այս դեպքում ես իրականում չեմ հավատում, որ դա հնարավոր է մոտ կամ միջնաժամկետ հեռանկարում։ Երկարաժամկետ հեռանկարում ամեն ինչ հնարավոր է, բայց միջնաժամկետ հեռանկարում ես ընդհանրապես չեմ կարող պատկերացնել դա», – ասաց Միքայելյանը։

Ինչ վերաբերում է Ալիևի կողմից այսպես կոչված «Զանգեզուրի միջանցքի» 15 միլիոն տոննա պոտենցիալ հզորության գնահատականին, Հրանտ Միքայելյանը նշեց, որ այստեղ խնդիրը հետևյալն է. «Խնդիրն այն է, որ եթե սա արտատարածքային միջանցք է, ինչպես Ալիևն է ուզում և պնդում, ապա ցանկացած շրջանառություն բացարձակապես կարևոր չէ: Ի՞նչ տարբերություն կա, թե ինչ շրջանառություն է, եթե այն անցնում է առանց մաքսազերծման, առանց հարկերի, առանց մաքսատուրքերի վճարման: Պարզապես ինչ-որ հոսք է անցնում Հայաստանի տարածքով, ինչը բացարձակապես ոչ կոմպլեմենտար է նրա համար և ոչ շահավետ: Այսինքն՝ որքան մեծ է այս հոսքը, այնքան վատ: Խոսքը «որքան շատ, այնքան լավ» չէ, այլ՝ որքան շատ, այնքան վատ: Հետևաբար, ես ընդհանրապես չեմ հավատում 15 միլիոն տոննային, բայց դա նույնիսկ խնդիրը չէ: Ի դեպ, Բաքու-Թբիլիսի-Կարս ճանապարհը դեռևս կիսով չափ է օգտագործվում: Այնպես որ, առավել ևս, այս ամենը այստեղ կարևոր չէ»: Հրանտ Միքայելյանը նաև անդրադարձավ Ալիևի այն հայտարարությանը, որ եթե Հայաստանը չհամաձայնվի «Զանգեզուրի միջանցքին», այն դուրս կմնա հաղորդակցության նախագծերից: Միքայելյանի խոսքով՝ Հայաստանի և Ադրբեջանի մասնակցությամբ տարածաշրջանային նախագծերի մասին հայտարարությունները կեղծ են և ուղղված են հայկական պետականության թուլացմանը։ Նա ընդգծեց, որ երկու երկրները չունեն ընդհանուր շահեր, որոնք կարող են հիմք հանդիսանալ փոխշահավետ համագործակցության համար։

«Ալիևը տասնամյակներ շարունակ կրկնել է այս սուտն՝ ասելով, որ Հայաստանը դուրս է մնում որոշ ենթադրաբար օգտակար տարածաշրջանային նախագծերից։ Մենք պարզապես պետք է հասկանանք, որ Հայաստանն ու Ադրբեջանը չունեն և չեն ունենա որևէ տարածաշրջանային նախագիծ։ Այս բոլոր նախագծերը Հայաստանը ոչնչացնելու նախագծեր են։ Մասնավորապես՝ «Զանգեզուրի միջանցքը», որը մտահղացվել և ստեղծվում է Արևմտյան Ադրբեջանի ստեղծումը մոտեցնելու նպատակով։ Այս նախագծի ցանկացած այլ մեկնաբանություն պարզապես հիմարություն է, Ադրբեջանի քարոզչությունը»,-ասաց քաղաքագետը։

Մինչ Ադրբեջանի և Հայաստանի ղեկավարները խոսում են Հայաստանի տարածքով անցնող երթուղու վերահսկողության և այլ հարցերի մասին, Միացյալ Նահանգները   Զանգեզուրի միջանցքի վարձակալության առաջարկ է արել։ Թուրքիայում ԱՄՆ դեսպան Թոմաս Բարաքը հայտարարել է, որ ամերիկյան կողմը պատրաստ է հարյուր տարով վարձակալել ճանապարհի այս հատվածը։

Միքայելյանը նշեց, որ ամերիկյան կողմը պատրաստ է շատ բան ստանձնել։ «Այս պահին մենք պարզաբանումներ ունենք հայկական կողմից, որ չի համաձայնվում այս պայմաններին։ Հայաստանը չի շահում Ադրբեջանի հետ հարաբերությունների որևէ խորացումից ներկայիս ձևաչափով, հատկապես այսպես կոչված միջանցքի հարցում։ Հետևաբար, այստեղ նույնիսկ քննարկելու բան չկա։ Ինչ վերաբերում է նրան, թե ով կվերահսկի, նույնիսկ եթե մենք թույլ տանք, որ այս ճանապարհը ժամանակավորապես վերահսկվի ամերիկացիների կողմից, ապա, վերջին հաշվով, Թուրքիայի և Ադրբեջանի նպատակն է, որ միայն նրանք վերահսկեն այս ճանապարհը և այս միջանցքը», – ասաց փորձագետը։

Փորձագետի մտահոգությունները հասկանալի են։ Այն պայմաններում, երբ կողմերի միջև վստահություն չկա, ռազմավարական կարևոր օբյեկտների վերահսկողությանը երրորդ երկրների ցանկացած մասնակցություն կարող է ընկալվել որպես ինքնիշխանության սպառնալիք։ «Ակնհայտ է, որ ցանկացած միջադեպ, որը կարող է տեղի ունենալ, Ադրբեջանի կողմից կմեկնաբանվի որպես ռազմական միջամտության պատրվակ։ Կրկին, մնացած ամեն ինչ ադրբեջանական քարոզչություն է։ Հետևաբար, Հայաստանի տեսանկյունից, միջանցք ընդհանրապես չի կարող լինել, դա պարզապես ինքնահարված է, դա պարզապես կապիտուլյացիա է», – ընդգծեց Միքայելյանը։

Ինչ վերաբերում է ամերիկացի դեսպանի հայտարարությանը, ըստ Միքայելյանի, դրանք պարզապես ամերիկյան երազանքներ են։ «Ամերիկացիները սիրում են լավատեսություն ճառագայթել և ասել, որ շատ քիչ բան է մնացել, բայց դա իրականության հետ կապ չունի։ Նույնիսկ Մադրիդյան սկզբունքների շուրջ բանակցությունների ժամանակ Մինսկի խմբի ամերիկացի համանախագահ Մեթյու Բրայզան ասել է, որ շատ քիչ բան է մնացել, մեկ կամ երկու շաբաթ, և ամեն ինչի շուրջ համաձայնություն կլինի։ Եվ դա 18 տարի առաջ էր։ Սա պարզապես ամերիկյան կողմի այդպիսի դիվանագիտական հնարք է՝ ամեն ինչ ներկայացնել ավելի լավ, քան կա, և ներկայացնել իրենց օգտին։ Բայց դա չի նշանակում, որ նման խոսքերով կարելի է իրականացնել նման լուրջ նախագծեր։ Հետևաբար, ես ընդհանրապես չեմ հավատում այս հեռանկարներին։ Բայց Ադրբեջանը, ի վերջո, միևնույն է, կփորձի ուժով վերցնել այս միջանցքը։ Այն ամենը, ինչ հիմա կա, պարզապես ենթադրություն է», – ասաց քաղաքագետ Հրանտ Միքայելյանը։

 Զաբելա Ավագյանը