Արցախցի կանայք. կին լինելը պարտականություն է, մայր լինելը՝ պատիվ

– Հայ կինը օջախի պահապանն է և կյանքի աղբյուրը

– Անհրաժեշտության դեպքում հայ կինն առանց վարանելու զենք էր վերցնում և կանգնում հայ տղամարդկանց կողքին

Ինչպես բոլոր հայ կանայք, այնպես էլ արցախցի կանանց գեղեցկությունը, քնքշությունը, իմաստությունն ու ներքին ուժը միշտ հիացրել են տղամարդկանց:

Հայ կինը դարեր շարունակ օջախի պահապանն է եղել, երեխաներ է մեծացրել, հուսալի նեցուկ է եղել հայ զինվորին, ոգեշնչել է նրան թշնամու դեմ պայքարում: Մեկ անգամ չէ, որ մեր գեղեցիկ կանայք կրել են բազմաթիվ դժվարություններ և փորձություններ, ցուցաբերել տոկունություն և քաջություն։  Իսկ անհրաժեշտության դեպքում հայ կինն առանց վարանելու զենք էր վերցնում և շարքով կանգնում հայ տղամարդկանց կողքին։

Հիշենք Հայոց փառապանծ Փառանձեմ թագուհուն՝ Արշակ թագավորի կնոջը։ Ամուսնու մահապատժից հետո, երբ Հայաստանի վրա պարսկական սպառնալիք առաջացավ, նա ղեկավարեց երկրի պաշտպանությունը։ Իսկ երբ ուժերը սահմանագծին էին, սակավաթիվ կայազորի հետ միասին 14 ամիս զսպում էր պարսիկներին Արտագերս ամրոցի պաշարման ժամանակ՝ ժողովրդի հիշողության մեջ մնալով մարդկային անկոտրում ոգու վառ օրինակ։

12-րդ դարի հայ Ժաննա դ’ Արկը ՝ Անիի անվախ պաշտպան Այծեմնիկ Անեցին, տղամարդկանց հետ գտնվելով միջնադարյան հայոց մայրաքաղաքի պարիսպների վրա, խիզախորեն հետ է մղել Ամիր Փատլունի սելջուկյան զորքի գրոհները՝ վերքերից հանելով թշնամու արձակած նետերը և դրանցով խոցելով թշնամիներին։

Աննա-Խաթունը տղամարդկանց հետ մարտնչել է օսմանյան թուրքերի դեմ, և նրա քաջ դուստրը ՝ Գայանեն, դաշունահարել է Օսմանյան զորքի առաջնորդ Սուլեյման Բեկին։

Հայտնի կին ֆիդայիներ, Վանի հայ կանանց միության հերոսուհիները 1915թ.ապրիլին քաղաքի անօրինակ պաշտպանության օրերին խնամել են վիրավորներին, ուտելիք պատրաստել և տղամարդկանց հետ հավասար մասնակցել թուրքերի դեմ մղված մարտերին:

Հայ ժողովրդի բազմաթիվ փառապանծ դուստրեր Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի դաշտերում պայքարեցին ֆաշիզմի դեմ և սխրանքներ գործեցին:

1990-ականների սկզբին Ադրբեջանի կողմից Արցախի դեմ սանձազերծված շարունակական արյունալի պատերազմը ներքաշեց հայկական փոքր երկրամասի գրեթե ողջ բնակչությանը: Արցախցի կանայք զենքը ձեռքին, տղամարդկանց հետ ուս ուսի պաշտպանում էին Հայրենիքը։  Նրանք ոչ միայն ապահովեցին հուսալի թիկունք ՝ իրենց վրա վերցնելով կենցաղի բոլոր դժվարությունները, այլև թշնամու կրակի տարափի տակ մարտադաշտից դուրս բերեցին վիրավորներին ՝ նրանց ցուցաբերելով առաջին բուժօգնություն։  Մեր ավելի քան 300 հերոս քույրեր կամավոր կռվել են առաջնագծում։ Նրանցից ավելի քան 50-ը անմահացան մարտադաշտերում։

Արցախի հերոսուհի Ստալինա (Ստելլա) Ասրիյանը, ով 3-րդ գումարտակի կազմում կռվել է Սամվել Հարությունյանի հրամանատարությամբ, երկու անգամ վիրավորվել է, սակայն կրկին շարք է վերադարձել: 19-ամյա Ստալինան հերոսաբար զոհվել է 1992 թվականի մարտի 20-ին Մարտակերտի շրջանում: Կին դիպուկահարներ Մարգարիտ Սարգսյանը, Մարգարիտ Թառանյանը և Անահիտ Թամրազյանը կատարել են իրենց պարտքը իրենց հայրենիքի, ժողովրդի և խղճի առջև:

Երևանի Չեխովի անվան դպրոցի հայոց լեզվի և գրականության ուսուցչուհի, բանաստեղծ և կամավոր Ալվարդ Վարդանյանը շրջափակման մեջ էր հայտնվել և քաջի մահով ընկել 1992 թվականի հուլիսի 29-ին՝ Լաչինի մարդասիրական միջանցքը պաշտպանելիս։   Ալվարդը պատվով հուղարկավորվել է Մարտունու շրջանի հայրենի Զոլաքար գյուղում: 24 տարեկանում հերոսաբար զոհվել է բուժքույր Լոլիտա Վարդանովան՝ հենց խրամատում՝ կատարելով իր ամենօրյա ռազմական գործը՝ վիրակապելով վիրավոր ազատամարտիկին։  Իսկ 24-ամյա բուժքույր Ռուզաննա Եսայանը մահացել է վիրավորներին Հադրութի հիվանդանոց տեղափոխելու ժամանակ։

1994 թվականի հունվարին 28 տարեկան հասակում զոհվել է նետաձգության Հայաստանի բազմակի չեմպիոն Նունե Աբրահամյանը: 26 տարեկանում մարտական առաջադրանք կատարելիս անմահացել է դերասանուհի եւ երգչուհի Աղավնի Տեր-Ստեփանյանը։  Իսկ 16 տարեկանում ընդհատվել է հետախույզ Նարինե Առաքելյանի կյանքը։

Ստեփանակերտի դրամատիկական թատրոնի պրիմա Ժաննա Գալստյանը, որին կոչում էին Արցախյան Ժաննա դ’ Արկ, Արցախի ազգային-ազատագրական շարժման խորհրդանիշներից մեկն է: Պատերազմի տարիներին Ժաննան կռվել է Բերդաձորի ենթաշրջանի ինքնապաշտպանական ջոկատում։  Անցել է մարտական ուղի՝ շարքայինից մինչև ԼՂՀ զինված ուժերի հրամանատարի տեղակալ։

Բուժքույր և կին ազատամարտիկ Մարիետա Քալաշյանը, Արցախյան շարժման առաջին տարիներին կորցնելով ամուսնուն, որդու ՝ Հովիկի հետ մեկնել է Հադրութ, որտեղ երկուսն էլ կռվել են Էջմիածնի կամավորական ջոկատի կազմում: Սուսաննա Գալստյանը «Ռեմբո»  մականունով կին ազատամարտիկ է, մեր բանակի ստեղծողներից մեկը, մահապարտների հատուկ ջոկատի մարտիկ: Իսկ ամբողջ պատերազմն անցած Կարինե Դանիելյանը մասնակցել է Հադրութի, Մարտակերտի, Շուշիի, Կուբաթլուի մարտերին:

Թաթուլ Կրպեյանի ջոկատի տղաների համար իսկական մայր դարձած գետաշենցի Լենան «Օղակ» օպերացիայի և տեղահանման ժամանակ այրել է իր տունը, որպեսզի այն չպղծվի թուրքերի կողմից:  Սոսե Առաքելյանը իր սեփական տունը դարձրել է զորանոց մեր զինվորների համար։  Այս տարեց կինն իր մոտ պահել է մի քանի տասնյակ մարտիկների, կերակրել, պատրաստել հագուստները:

Արցախցի կանայք օջախի համբերատար պահապաններ են, նվիրված կանայք, հոգատար մայրեր։  Նրանցից շատերը բարձր պաշտոններ են զբաղեցնում և ծառայողական պարտականությունները կատարում՝ երբեմն տղամարդկանցից էլ լավ։

Մանկավարժական գիտությունների թեկնածու, դոցենտ, պրոֆեսոր Դոնարա Գաբրիելյանն արդեն երկար տարիներ «Մեսրոպ Մաշտոց» համալսարանի ռեկտորն է: Դոնարա Սերգեևնայի և նրա գործընկերների անխոնջ, նպատակասլաց գործունեության շնորհիվ համալսարանը հաղթահարել է բազմաթիվ դժվարություններ և հասել հաջողությունների որակյալ մասնագետների պատրաստման գործում: Դոնարա Գաբրիելյանի խոսքով՝ Համալսարանն իրականացնում է խաղաղության առաքելություն։  Այստեղ դասախոսություններ են կարդացել հայտնի գիտնականներ, պետական, քաղաքական, հոգևոր գործիչներ Հայաստանից, Ռուսաստանի Դաշնությունից և այլ երկրներից: Բուհի դասախոսները հանդես են գալիս Հայաստանում, Ռուսաստանում անցկացվող գիտաժողովներում, ինչի շնորհիվ արտերկրում Արցախն ընկալում էին ոչ միայն որպես իր անկախությունը պաշտպանող երկիր, այլև որպես քաղաքակիրթ, արարող պետություն:

Հասմիկ Միքայելյանը երկար տարիներ աշխատել է ղեկավար պաշտոններում, զբաղվել է ակտիվ հասարակական-քաղաքական գործունեությամբ, ԼՂՀ «Մայրություն» հասարակական կազմակերպության նախագահն է: Միքայելյանի և մյուս կին ակտիվիստների ջանքերով կազմակերպությունը պատերազմի տարիներին ինքնապաշտպանական ջոկատներին տրամադրել է սննդամթերք, հագուստ, դեղորայք, դոնորական օգնություն ցուցաբերել վիրավորներին, ապահովել նրանց խնամքը հոսպիտալում, աջակցել զոհված ազատամարտիկների ընտանիքներին: Հասմիկ Միքայելյանը որպես մայր և կին հատուկ ուշադրություն է դարձնում հարյուրավոր ծնողազուրկ և հաշմանդամ երեխաների, մոր և մանկան իրավունքների պաշտպանության, բարոյական և հոգևոր արժեքների հաստատման, ազգային ավանդույթների պահպանման խնդիրներին:

Այս ամենը Արցախի կանանց արժանիքների և տաղանդների ոչ ամբողջական ցանկն է, որով հպարտանում է մեր ժողովուրդը: Նրանց թվում կան հայտնի և հարգված բժիշկներ, գիտնականներ, հասարակական գործիչներ, դերասանուհիներ և դիվանագետներ: Պատմության ընթացքում հայ կանանց համար ամենակարևոր և նշանակալի առաքելությունը եղել և մնում է այդ հանճարների դաստիարակությունը:

Հաշվի առնելով այն հոգեբանական ճնշումը 44-օրյա պատերազմից հետո, որ զգացել են Արցախի բոլոր բնակիչները, կանանց տոկունությունը կարող է հերոսության վառ օրինակ ծառայել։  Ի վերջո, նրանցից շատերը պատերազմում կորցրել են ամուսիններին, որդիներին, եղբայրներին, հայրերին: Շրջափակման ժամանակ արցախցի կանայք երթ են կազմակերպել դեպի Շուշի ՝ կոչ անելով ապաշրջափակել կյանքի ճանապարհը։ Նրանք մեկ անգամ չէ, որ բողոքի երթ են անցկացրել շրջափակման դեմ՝ հուսալով, որ միջազգային հանրությունը կլսի իրենց ձայնը։  Քչերն են պատկերացնում, թե որքան դժվար էր նրանց համար ժամերով հերթ կանգնել մթերային ապրանքների համար, իսկ հետո ոչնչից ճաշ պատրաստել ընտանիքի համար։  Արցախցի կանայք առավել զորեղ են դառնում, երբ իրենց ամուսինների, որդիների և եղբայրների կողքին են, այդ ժամանակ նրանք ելք են գտնում բոլոր իրավիճակներից և հաղթահարում բոլոր դժվարությունները:

Մենք հպարտ ենք մեր կանանց իմաստությամբ և նվիրվածությամբ, գեղեցկությամբ և քնքշությամբ, բարությամբ և քաջությամբ: Անկեղծորեն ցանկանում ենք, որ հայ կանայք այլևս երբեք առիթ չունենան կրկին դրսևորելու անձնազոհության իրենց պատրաստակամությունը: Գարնանային այս օրը Շնորհավորում ենք մեր սիրելի կանանց հրաշալի տոնի կապակցությամբ, մաղթում երջանկություն, սեր և քաջառողջություն: Մեր սիրելիներ, խաղաղ երկինք Ձեր գլխավերեւում:

    Զաբելա Ավագյան