«Ինքը մեր երեխեքին փրկեց, բայց իր երեխաներին ոչ ոք չկարողացավ փրկել»․դեկտեմբերի 7-ի աղետի ծանր հիշողությունները

Մոտ 25 վայրկյանում 25 հազար մարդու կյանք խլեց ավերիչ երկրաշարժը․տիկին Գրետան և տիկին Վարդուշը ողբերգական օրվա հիշողություններն են պատմում

«Աստված հետ տանի, առաջ չբերի էդ օրերը»․Վարդուշ Հովհաննիսյանը դառնությամբ է հիշում 1988 թվականի երկրաշարժի օրը՝ դեկտեմբերի 7-ը։ Այդ օրը հարյուր հազարավոր հայերի կյանքը բաժանվեց՝ երկրաշարժից առաջ ու հետո։ 36 տարի է անցել այդ ողբերգական օրից, սակայն մարդկանց հիշողություններից այն չի ջնջվում, դա անհնար բան է։

Տիկին Վարդուշի համար 88-ի դեկտեմբերի 7-ի հիշողությունները պատմելը հեշտ չէ

72-ամյա տիկին Վարդուշը 80-ականների վերջին ընտանիքի հետ ապրում էր Շիրակի մարզի Ախուրյան համայնքում։ Նա համոզված է՝ ամուսնու սիրտը զգում էր մոտալուտ երկրաշարժը։

«2-3 օր էր՝ ամուսինս գանգատվում էր սրտի աշխատանքից, ասում էր՝ անկանոն է աշխատում։ Դիմեցինք բժշկի, ասաց՝ լուրջ խնդիր չկա, բայց խորհուրդ տվեց սիստեմաներ միացնել, որպեսզի կարգավորվի սրտի աշխատանքը»,- REGIONSTV-ի հետ զրույցում պատմում է տիկին Վարդուշը։

Դեկտեմբերի 7-ի առավոտյան ամուսիններով որոշեցին գնալ հիվանդանոց։ Ամուսնուն հիվանդասենյակում թողեց․ ինքը՝ տիկին Վարդուշը դուրս եկավ հիվանդանոցից, և հենց այդ ժամանակ սկսվեց աղետը։

«Քերոբիս (ամուսնուն) 3-րդ հարկում պառկեցրեցին, ես հիվանդանոցից դուրս եկա փողոց, ու սկսվեց։ Ահավոր ձայներ էին լսվում գետնի տակից, հողը մի 3-4 մետր բարձրանում էր, ալիքներ էին առաջանում։ Անծանոթ երկու կնոջից բռնվեցի, սարսափելի տեսարան էր։ Հիվանդանոցի շենքը թեքվում էր, նորից վերադառնում իր նախկին դիրքին։ Ծառերը շարժվում էին։ Դիմացի բնակելի շենքն ամբողջությամբ փլվեց, սարսափելի տեսարան էր։ Մարդիկ գոռալով փախչում էին»,- պատմում է տիկին Վարդուշը։ Հիշում է՝ եթե կողքի կանայք չբղավեին, որ երեխաները դպրոցում են, գուցե ինքը չկարողանար սթափվել ու հիշել իր մանկահասակ երեխային, որն այդ պահին մանկապարտեզում էր։

«Մի պահ դադարեց շարժը, ու ես անմիջապես վազեցի ամուսնուս մոտ։ Նա կարողացել էր իջնել, միասին գնացինք աղջկաս հետևից։ Դաստիարակը հասցրել էր երեխաներին դուրս բերել փողոց»,- պատմում է տիկին Վարդուշն ու ցավով ավելացնում՝ այդ դաստիարակի 2 երեխան մնացել էին դպրոցի փլատակների տակ։ «Ինքը մեր երեխեքին փրկեց, բայց իր երեխաներին ոչ ոք չկարողացավ օգնել»,- ասում է նա։

Հիշում է, որ այդ ժամանակ չի էլ մտածել իր տան կամ շենքի մասին, կարևորը մարդկային կյանքն էր․«Իմացանք, որ մեր շենքը փլուզվել է, մեր 1 սենյականոց տունն այլևս չկար։ Այդ ժամանակ մեր բարեկամները եկան, գյուղ գնացինք»։

Երկրաշարժից 2 տարի անց պետությունը փոխհատուցում է տրամադրել, ու քանի որ արդեն 2 երեխա ունեին, 2 սենյականոց բնակարան ձեռք բերելու համար ֆինանսավորում են ստացել։

Տիկին Վարդուշը նկատում է՝ երկրաշարժից 36 տարի անց Գյումրիում ու հարևան համայնքներում շատ բան է փոխվել, թեպետ մի մասն էլ՝ անփոփոխ մնացել․ «Երկրաշարժի նյութական վնասները հիմա էդքան էլ ակնառու չեն, շենքերը հիմնականում վերանորոգվել են, քաղաքի տեսքն էլ փոխվել է, բայց վախն ու տագնապը, կարծում եմ՝ բոլորիս մեջ մնացել է․ ես այլևս բարձրահարկ շենքում երբեք չեմ ապրի»։

1988 թվականի դեկտեմբերի 7-ին ժամը 11:41-ին ամենքն իր գործին էր, մեկը լվացք էր անում, մյուսը՝ խանութ գնում, երրորդն՝ աշխատանքի էր, էն մյուսը երեխային էր քնեցնում։ Այս «սովորական առօրյան» վարկյանների ընթացքում դարձավ մեր պատմության դաժան օրերից մեկը։

Տիկին Գրետան խուսափում էր լուսանկարվել, փոխարենն հիշողությունների ալբոմն է ցույց տալիս

Գրետա Կաթունյանը Շիրակի մարզի Արևիկ գյուղի բնակիչ է, հիշում է՝ այդ օրն ընտանիքի հետ տան էր, կինո էին նայում․«Երեխաս 1 տարեկան էր, չէր քայլում, այդ պահին գրկեցի նրան ու սկսվեց ցնցումը։ Մի պատից մյուսն էինք գնում, դռնից պինդ բռնել էի, բայց էդ էլ էր շարժվում»։ Ասում է՝ սկզբում չէին հասկանում՝ ինչ է կատարվում, չէին պատկերացնում, որ երկրաշարժ է, կարծում էին՝ թշնամիններն են հարձակվել:

«Այդ պահին բոլորովս դուրս եկանք տանից, ու մեկ էլ հիշեցի՝ մեր մյուս երեխան մանկապարտեզում է։ Ավտոն դրսում էր, մի կողմից մյուսն էր գնում, թեպետ սկեսրայրս չէր թողնում, որ մեքենայով գնայինք պարտեզ, այնուամենայնիվ, մի կերպ նստեցինք ու արագ հասանք երեխային։ Բոլորը թոզոտ, կեղտոտ վազում էին իրենց երեխեքի հետևից»,-մեզ հետ զրույցում պատմում է տիկին Գրետան։

Հիշում է՝ մանկապարտեզում երեխաների քնի ժամն էր, բայց դաստիարակը հասցրել էր բոլորին արթնացնել ու շենքից դուրս հանել, հետո երեխաների այդ սենյակն ամբողջությամբ փլվել էր։ Հետո են իմացել, որ մանկապարտեզի վարիչի ամուսինը հիվանդանոցում, մնալով փլատակների տակ, մահացել է»:

Ասում է՝ քաղաքից եկողներից են իմացել, որ Գյումրին ամբողջությամբ փլուզվել է, նրանցից են իմացել՝ երկրաշարժ էր․ «Տանից արագ-արագ մեր շորերը հանեցինք։ Պարզ է, որ գազ, լույս, ջուր ոչինչ չկար։ Առաջին օրը մեքենայի մեջ ենք քնել, հետո խոտի տուկով դրսում տեղ ենք սարքել, գորգերն ու տեղաշորերը բերել դուրս ու 4-5 գիշեր մնացել դրսում։ Անտանելի օրեր էին»։

Երկրաշարժի օրերը մնացին որպես անջնջելի հիշողություն Գյումրիի, Սպիտակի ու այդ տարածաշրջանների բնակիչների համար։ 36 տարի անց, երբ վերանորոգված շենքերը և վերածնվող քաղաքը հիշեցնում են անցյալի մասին, աղետի տարածաշրջաններն ու նրա մարդիկ շարունակում են ապրել ու կառուցել ապագա։ 1988 թվականի  դեկտեմբերի 7-ին մոտ 25 վայրկյան տևած ավերիչ երկրաշարժը խլեց 25,000 մարդու կյանք, 500,000 մարդ կորցրեց իր տունը։ Միայն Գյումրիում զոհերի թիվը 17 հազար էր, 22 հազարը կորցրեց իր տունն ամբողջութամբ, անօթևան դրաձավ։ 36 տարի առաջ երկրաշարժը Գյումրու կեսից ավելին վերածեց քարակույտի։ Տարիներ անց աղետի գոտին աստիճանաբար, կարծես թե վերանում է․շատ շենքեր են վերակառուցվել, բնակարանային ապահովության պետական ծրագրեր են իրականացվել, ու չնայած, որ դեռ տնակներ կան Գյումրիում, քաղաքն այսօր շարունակում է վերածնվել։

 Սյուզաննա Խառատյան