Էդմոն Մարուքյան․ Հայաստանը պետք է վերադառնա նոյեմբերի 9-ի եռակողմ բանակցությունների ձևաչափին
Հատուկ հանձնարարություններով նախկին դեսպան Էդմոն Մարուքյանը գտնում է, որ Ադրբեջանի դեմ միջազգային հայցերից հրաժարվելը կհանգեցնի այն հիմքերի կորստին, որ ԼՂ հակամարտության ժամանակ Հայաստանը պաշտպանել է էթնիկ հայերի բնակչության իրավունքները ցեղասպանությունից և տարածքային պահանջներ չի ներկայացրել Ադրբեջանին։
Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը վերջերս Հանրային հեռուստաընկերությանը տված հարցազրույցում անդրադարձել է «Խաղաղության պայմանագրի» չհամաձայնեցված կետերին, մասնավորապես Ադրբեջանի պահանջներին՝ Սահմանադրության փոփոխություն, միջազգային դատական հայցերից հրաժարում, ԵՄ դիտորդական առաքելության դուրս բերում։ Փաշինյանը հարցազրույցում ասել է՝ «ամեն ինչ կանեմ, որպեսզի մինչև տարեվերջ Ադրբեջանի հետ խաղաղության պայմանագիր ստորագրեմ»։
«Լուսավոր Հայաստան» կուսակցության նախագահ, հատուկ հանձնարարություններով նախկին դեսպան Էդմոն Մարուքյանը REGIONSTV-ի հետ հարցազրույցում անդրադառնում է Ադրբեջանի պահանջներին, Փաշինյանի հայտարարություններին և մի շարք այլ հարցերին։
-Պարոն Մարուքյան, շատերը քննադատում են «Խաղաղության պայմանագիրը» կամ Ադրբեջանի հետ բանակցությունների գործընթացքը։ Բայց ի՞նչ պետք է անի Հայաստանը․արդյո՞ք պետք է հրաժարվել բանակցություններից: Որպես նախկին դեսպան՝ ի՞նչ եք կարծում, ի՞նչ է անում Փաշինյանը, արդյոք Ադրբեջանը մտադիր է «Խաղաղության պայմանագիր» կնքել Հայաստանի հետ՝ հաշվի առնելով, որ այդ երկրի 2025 թվականի բյուջեով ռազմական ծախսերին հատկացվել է մինչև 5 միլիարդ դոլար։
-Ես բազմիցս եմ ասել, որ Ադրբեջանը ներկա իրավիճակում խաղաղության պայմանագիր կնքելու կարիք չունի։ Ադրբեջանն այս գործընթացում անորոշությունն օգտագործում է որպես իր առավելություն։ Հայաստանը հիմնարար սխալ թույլ տվեց՝ նոյեմբերի 9-ի եռակողմ բանակցային ձևաչափից դուրս գալով, հետո հրաժարվելով միջնորդների մասնակցությամբ բանակցություններից։ Նման պայմաններում ակնհայտ էր, որ Ադրբեջանը սկսելու է նոր նախապայմաններ առաջ քաշել և խուսափել Հայաստանի հետ որևէ կոնկրետ համաձայնագրի ստորագրումից։ Այդ նոր պայմաններից մեկն էլ Ադրբեջանի կողմից նոր Սահմանադրություն ընդունելու պահանջն էր։ Ակնհայտ է, որ մինչև տարեվերջ այս պահանջը հնարավոր չէ կատարել։
Ինչ վերաբերում է բուն բանակցություններին, ապա ես կարծում եմ, որ դրանք իրականում հիմա գոյություն չունեն։ Հայաստանը երբեք պաշտոնապես չի հրաժարվել բանակցություններից, բայց մենք տեսնում ենք, որ քննարկվում են բացառապես Ադրբեջանի պայմանները, որոնք Հայաստանը պետք է կատարի։ Այս, այսպես կոչված, բանակցությունների շրջանակներում անտեսվում է Հայաստանի օրակարգը։ Ամեն ինչ քննարկվում է Ադրբեջանի օրակարգի շուրջ, որի մի մասը հիմնված է կեղծ թեզերի վրա, իսկ մի մասը՝ վաղուց բավարարված։
Ներկայում Ադրբեջանը չունի ո՛չ ներքին, ո՛չ արտաքին գործոններ, որոնք կխրախուսեն նրան հետ առանց միջնորդների խաղաղության համաձայնագիր կնքել Հայաստանի հետ։
Հարցնում եք՝ ի՞նչ պետք է անի Հայաստանը։ Կարծում եմ, որ Հայաստանը պետք է վերադառնա նոյեմբերի 9-ի եռակողմ բանակցությունների ձևաչափին և ակտիվորեն առաջ տանի իր օրակարգը։ Մնացած բոլոր տարբերակները ցույց են տվել իրենց անկարողությունը, ինչը հաստատում է կուտակված փորձը։
-Վարչապետը բազմիցս նշել է, որ Ադրբեջանը Հայաստանին մեղադրում է, որ մեր Սահմանադրությունում իբրև թե տարածքային պահանջներ է կան Ադրբեջանի նկատմամբ։ Բայց ի տարբերություն Հայաստանի Սահմանադրության, Ադրբեջանի Սահմանադրությունն իրոք տարածքային պահանջներ է պարունակում Հայաստանի նկատմամբ։ Սակայն Փաշինյանը չի հավակնում պահանջ դնել՝ փոխելու Ադրբեջանի Սահմանադրությունը, այլ ձգտում է պայմաններ ստեղծել ամուր և տեւական խաղաղության համար։ Ի՞նչ կարծիք ունեք սրա վերաբերյալ։
-Ադրբեջանի հայտարարությունն այն մասին, թե իբր Հայաստանի Սահմանադրությունը տարածքային պահանջներ է պարունակում Ադրբեջանի նկատմամբ, լիովին անհիմն է և կեղծ։ Հայաստանի Սահմանադրական Դատարանն իր որոշմամբ հաստատել է նման մեղադրանքների հիմքերի բացակայությունը։ Ավելին, ես նման վերլուծություն ներկայացրել եմ այս որոշումից մի քանի ամիս առաջ, սակայն Ադրբեջանը շարունակում է պնդել իր հայտարարությունները։ Ակնհայտորեն, սա եւս մեկ հեռուն գնացող պայման է, որի նպատակն է խափանել ցանկացած պայմանագրերի ստորագրումը եւ Հայաստանին պահել հարկադրված խնդրողի դիրքում։
Եթե անգամ վարչապետը նախաձեռնի նոր Սահմանադրության ընդունումը, որին ժողովուրդը հավանություն կտա, Ադրբեջանն, անկասկած, նոր պահանջներ կառաջադրի։ Սա ընդգծում է, որ խնդիրները կարող են լուծվել միայն եռակողմ ձևաչափով բանակցությունների միջոցով, քանի որ ոչ մի այլ մեխանիզմ արդյունավետություն չի ցուցաբերել։
-Փաշինյանը ՀԸ-ին տված հարցազրույցում հայտարարել է՝ «Ոնց որ ասում են «Արևմտյան Ադրբեջան», մեզ է գրգռում, տենց էլ ոնց որ ասում ենք Արևմտյան Հայաստան, ուրիշներին է գրգռում»։ Ինչպե՞ս եք գնահատում Փաշինյանի այս հայտարարությունը։ Հրաժարվելով Մեծ Հայաստանի գաղափարից՝ Փաշինյանը չի՞ նույնացնում հայերի պատմական հայրենիքը Ադրբեջանի պաշտոնական հռետորաբանության հետ և հավելյալ հաղթաթուղթ տալիս ադրբեջանական քարոզչությանը։
-Կարծում եմ՝ անթույլատրելի և դատապարտելի է վարչապետի համեմատությունը։ Արևմտյան Հայաստանը մեր պատմության անբաժանելի մասն է՝ կապված Հայոց ցեղասպանության ողբերգական հետևանքների հետ։ Միևնույն ժամանակ, «Արևմտյան Ադրբեջանը» հերթական կեղծ քարոզչական թեզն է՝ փոխառած Ալիևի կողմից, և Փաշինյանի կողմից ներհայկական դիսկուրս տեղափոխած։ Ես կտրականապես դատապարտում եմ նման համեմատությունը։
-Ադրբեջանը Հայաստանից պահանջում է հրաժարվել միջազգային դատական հայցերից։ Փաշինյանը չի բացառում նման գործարքի հնարավորությունը։ Ի՞նչ եք կարծում՝ Հայաստանը պե՞տք է հրաժարվի իր պահանջներից հանուն խաղաղության պայմանագրի։ Ադրբեջանը Հայաստանի դեմ երրորդ հայցն է ներկայացրել Միջազգային քրեական դատարան, որից երկուսը նոյեմբերին։ 44-օրյա պատերազմից հետո ադրբեջանական կողմը հայտարարել է, որ Հայաստանի՝ Ադրբեջանին հասցված երեսուն տարիների վնասի չափը կազմում է ավելի քան 1 տրիլիոն դոլար։ Ի՞նչ եք կարծում, խաղաղության հաստատումից հետո Բաքուն կհրաժարվի՞ միջազգային ատյաններում Հայաստանի դեմ հայցերից։
-Հայաստանը որևէ դեպքում չպետք է հրաժարվի Ադրբեջանի դեմ միջազգային հայցերից։ Հայաստանի՝ այդ հայցերից հրաժարվելը կհանգեցնի միջազգային ատյաններում հիմքերի կորստին՝ հաստատելու համար, որ Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության ժամանակ Հայաստանը պաշտպանել է էթնիկ հայ բնակչության իրավունքները ցեղասպանությունից և տարածքային պահանջներ չի ներկայացրել Ադրբեջանին։
Բացի այդ, Հայաստանը պետք է հայց ներկայացնի Ադրբեջանի դեմ Լեռնային Ղարաբաղում էթնիկ զտումների և ցեղասպանության համար՝ ինչպես օրինակ Հարավաֆրիկյան Հանրապետության գործը Իսրայելի դեմ։ Հայաստանի վարչապետը և խորհրդարանական մեծամասնությունը, վավերացնելով Հռոմի ստատուտը, քաղաքացիներին վստահեցրել են, որ երկիրը 2021 թվականի մայիսից հետադարձ կիրառմամբ միանում է Հաագայի քրեական դատարանի իրավասությանը՝ 2021 թվականի մայիսի և 2022 թվականի սեպտեմբերի ագրեսիայի համար Ադրբեջանի դեմ հայց ներկայացնելու համար, ինչպես նաև ռազմական հանցագործությունների համար։ Սակայն մինչ օրս Ադրբեջանի դեմ ոչ մի գործ չի ներկայացվել Հաագայի դատարան, որը փաստացի խախտում է այս խոստումը։
Հայաստանը ոչ միայն պետք է պահպանի միջազգային ատյաններում ներկայացված հայցերը, այլև ակտիվորեն նախաձեռնի նորերը՝ կեղծ քարոզչությանը հակազդելու և միջազգային ասպարեզում իր ազգային շահերը պաշտպանելու համար։
-Պարոն Մարուքյան, ինչ վերաբերում է Ադրբեջանի պահանջին՝ ԵՄ դիտորդական առաքելության դուրս բերումը Հայաստան-Ադրբեջան սահմաններից, Փաշինյանն, ըստ էության, չի մերժում այդ պահանջները։ Փաշինյանը ՀԸ-ի հետ հարցազրույցում ասել է, որ Երևանն առաջարկել է եվրոպացի դիտորդներին դուրս բերել սահմանի այն հատվածներից, որտեղ կիրականացվի սահմանազատում։ Ի՞նչ կարծիք ունեք այս մասին։
-Հայաստանի տարածքում սահմանների սահմանազատում դեռևս չի իրականացվել. Տավուշի մարզում Հայաստանը միակողմանիորեն դուրս բերեց իր զորքերը որոշակի տարածքից, սակայն սահմանազատման և սահմանգծման կանոնները այդպես էլ չեն հաստատվել, ուստի դա չի կարող համարվել սահմանազատում։ Այնուամենայնիվ, պնդում են, որ մոտ 13 կմ երկարությամբ այս հատվածը իբր սահմանազատված է։
Հարց է ծագում՝ ինչպե՞ս են ռուսական օպերատիվ խմբերը խանգարել Ադրբեջանին Հայաստանի տարածքում։ Ինչո՞ւ էր Ադրբեջանը պահանջում նրանց դուրսբերում, իսկ հիմա պահանջում է Եվրամիության դիտորդների դուրսբերումը։ Ակնհայտ է, որ սա նախապատրաստություն է նոր ագրեսիայի, այլ բացատրություն չի կարող լինել։ Թե ովքեր կլինեն դիրքերում՝ ռուս զինվորականները, թե՝ ԵՄ դիտորդները, բացառապես Հայաստանի ներքին խնդիրն է։ Ադրբեջանն իրավունք չունի միջամտելու մեր երկրի գործերին.
Հայաստանին պետք է ղեկավարություն, որը կպաշտպանի ազգային շահերը և կդիմադրի Ադրբեջանի ագրեսիային, այլ ոչ թե արդարացնի այն։
Զաբելա Ավագյան
