Նարեկ Մինասյան. «2025 թվականին կարելի է ակնկալել, որ Հայաստանը արտաքին ճնշման պայմաններում կձգտի ամրապնդել իր ինքնիշխանությունը և պահպանել ներքին կայունությունը»

REGIONSTV-ն Անվտանգության քաղաքականության հետազոտությունների կենտրոնի ասոցացված փորձագետ, քաղաքագետ Նարեկ Մինասյանի հետ փորձել է ամփոփել 2024 թվականին տեղի ունեցած ամենաառանցքային իրադարձությունները։

-Անցնող տարում նկատելի էր, որ նոր աշխարհակարգ է ձեւավորվում։ Ի՞նչ եք կարծում, որքանո՞վ է ազդել այս գործընթացը Հայաստանի վրա։

– Նոր աշխարհակարգի ձևավորումը, որը բնութագրվում է փոփոխվող գլոբալ դաշինքներով, մեծ տերությունների միջև մրցակցության աճով և տարածաշրջանային խաղացողների դերի աճով, անկասկած, ազդել է Հայաստանի վրա: Երկիրը գտնվում է տարբեր ուժերի՝ Ռուսաստանի, Արևմուտքի և Թուրքիայի շահերի խաչմերուկում։ Այս ֆոնին Հայաստանը ստիպված է հարմարեցնել իր արտաքին քաղաքականությունը՝ հավասարակշռելով ավանդական դաշնակիցների միջև, ինչպիսին է Ռուսաստանը, և զարգացնելով կապերը Արևմուտքի և հարևանների հետ: Սա հատկապես արդիական է դարձել հայ-ադրբեջանական հարաբերությունների վրա ճնշումների աճի, Կովկասի կայունացման համար ուղիների որոնման համատեքստում։

Հայաստանի ներքաղաքական դաշտի վրա նույնպես ազդում են այս փոփոխություններն, ինչն արտացոլվում է նրա ռազմավարական անկախության և ռազմական անվտանգության վրա։

-Կարելի է ասել, որ 2024 թվականի դրական բաներից մեկն այն էր, որ հայ-ադրբեջանական սահմանին ռազմական բախումներ չեն եղել։ Այնուամենայնիվ, լարվածությունը պահպանվում է չլուծված խնդիրների ֆոնին: Ի՞նչ կարծիք ունեք այս մասին։

-Չնայած որոշ միջադեպերին, տարին ընդհանուր առմամբ նշանավորվեց  աննշան կայունությամբ և էսկալացիայի բացակայությամբ: Սա պայմանավորված էր մի քանի գործոններով։ Առաջին հերթին՝ բանակցային գործընթացով, որն ինքնին նվազեցրեց նոր լարվածության ռիսկը։ Իրադրության վրա դրական ազդեցություն ունեցավ նաև Հայաստանում ԵՄ դիտորդական առաքելությունը, որի անդամների թիվը այս տարվա սկզբին 100-ից հասավ 209-ի, նույնպես ուժեղացրեց իր կարողությունները։ Երրորդ գործոնը Բաքվում COP 29-ի անցկացումն էր։ Հակամարտության ընթացքում ադրբեջանական կողմը բավականին լուրջ նախապատրաստական ​​աշխատանքներ է տարել և, բնականաբար, շահագրգռված չէր սահմանային լարվածությամբ, ինչը կարող էր ստվեր գցել համաժողովի վրա։

– Ինչպե՞ս կբնութագրեք Ադրբեջանի հետ բանակցային գործընթացը։

– Չնայած բանակցային գործընթացի բարդությանը և երբեմն պարբերաբար լարված քննարկումներին, պետք է նշել, որ Երևանին և Բաքվին հաջողվել է համաձայնության գալ «Խաղաղության պայմանագրի» 80%-ի շուրջ, այսինքն՝ դրա 17 դրույթներից 15-ի շուրջ։

Ինչպես արդեն հայտնի է, չհամաձայնեցված կետերը վերաբերում են սահմաններին երրորդ երկրների ներկայությանը և միջազգային դատարաններում հայցերից հրաժարվելուն։

Իմ կարծիքով, սրանք ամենակարևոր կետերը չեն, բայց Բաքուն փորձում է հետաձգել գործընթացը՝ կառուցողականություն չցուցաբերելով այդ հարցերում։ Ադրբեջանի ղեկավարությունը բավարար քաղաքական կամք չունի «Խաղաղության պայմանագիր»-ն ավարտին հասցնելու համար, ինչը պայմանավորված է տարբեր գործոններով, այդ թվում՝ աշխարհում նոր անորոշություններով։ Դրա մասին են վկայում Ադրբեջանի առաջ քաշած նախապայմանները, օրինակ՝ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի լուծարումը և Հայաստանի Սահմանադրության փոփոխությունները, որոնք իրականում ուղղված են հայ-ադրբեջանական բանակցային գործընթացը կասեցնելուն։

Այսօր «Խաղաղության պայմանագրի» ստորագրման հարցն իրականում կախված է Ադրբեջանից, եւ դա քաջ հայտնի է բոլոր միջազգային խաղացողներին։ Կստորագրի Ադրբեջանը խաղաղության պայմանագիրը, թե կշարունակի հետաձգել բանակցային գործընթացը, կախված է մի շարք գործոններից, այդ թվում՝ ԱՄՆ նորընտիր նախագահ Թրամփի վարչակազմի քաղաքականությունից Հարավային Կովկասում, Ուկրաինայում հակամարտության դադարեցման հնարավորությունից և դրա արդյունքներից, ինչպես նաև Իրանի՝ տարածաշրջանային քաղաքականության փոփոխություններից և այլ հանգամանքներից։

Բանակցային գործընթացի ձգձգմանը զուգահեռ Ադրբեջանը շարունակում է ռազմականացման գործընթացը։ 2020 թվականից սկսած երկիրն ավելացնում է իր ռազմական բյուջեն, որը 2025 թվականին կհասնի ռեկորդային 5,06 միլիարդ դոլարի։ Միաժամանակ, Ադրբեջանը փորձում է «արդարացնել» իր ռազմականացումը՝ ասելով, թե Հայաստանն ընդլայնում է ռազմական համագործակցությունը գործընկերների հետ, սակայն այդ համագործակցությունը համեմատելի չէ ո՛չ ֆինանսական ցուցանիշներով, ո՛չ ծավալով։

Հայ-ադրբեջանական հարաբերությունների կարգավորման գործընթացում կարևոր ձեռքբերումներ էին պետական ​​սահմանազատման հանձնաժողովի կանոնակարգի հաստատումը և 12,6 կմ երկարությամբ սահմանագծի որոշումը։

Ինչ վերաբերում է հաղորդակցությունների ապաշրջափակմանը, ապա այս առումով շոշափելի առաջընթաց դեռ չկա։ Ադրբեջանական կողմը չի հրաժարվում հայկական կողմի համար կարմիր գիծ հանդիսացող միջանցքի վերաբերյալ իր պահանջներից։ Պաշտոնական Երևանը պնդում է, որ հաղորդակցությունների ապաշրջափակումը հնարավոր է՝ ելնելով ՀՀ ինքնիշխանության, տարածքային ամբողջականության և իրավասության սկզբունքներից, ինչպես նաև փոխադարձության և իրավահավասարության սկզբունքներից։ Դիրքորոշումների տարբերության պատճառով կողմերը պայմանավորվել են այս հարցը բացառել խաղաղ համաձայնագրից։ Ընդ որում, որոշվել է, որ այս հարցը առանձին քննարկվելու է երկու երկրների փոխվարչապետների ձեւաչափով։

Հայկական կողմը Ադրբեջանին առաջարկել է երկաթուղային ենթակառուցվածքը վերագործարկելու, սահմանային և մաքսային ընթացակարգերը պարզեցնելու, ինչպես նաև անվտանգության որոշ լրացուցիչ մեխանիզմներ ապահովելու ուղիներ։ Բաքուն դեռ չի արձագանքել։

– Ի՞նչ ակնկալիքներ ունեք հաջորդ տարի:

– Եկող տարի ակնկալվում է, որ կշարունակվեն ջանքերն Ադրբեջանի հետ խաղաղության հաստատման շուրջ և միջազգային ասպարեզում Հայաստանի դիրքերի ամրապնդման ուղղությամբ։ Հաշվի առնելով ներկա աշխարհաքաղաքական մարտահրավերները, կարելի է ակնկալել, որ Հայաստանը կձգտի ամրապնդել իր ինքնիշխանությունը, զարգացնել իր տնտեսությունը և պահպանել ներքին կայունությունը արտաքին ճնշման պայմաններում։

Զաբելա Ավագյան