Արմեն Վարդանյան. ԱՄՆ-ի առաջարկած տարբերակի դեպքում մենք ոչինչ չենք կորցնի, բայց կունենանք Ադրբեջանի վրա ճնշման նոր լծակներ
Վարչապետ Փաշինյանը Բրյուսելում, որը համարվում է Եվրամիության քաղաքական կենտրոնը, հուլիսի 14-ին եռակողմ հանդիպում ունեցավ Եվրոպական խորհրդի նախագահ Անտոնիո Կոստայի և Եվրոպական հանձնաժողովի նախագահ Ուրսուլա ֆոն դեր Լեյենի հետ։ Բացի այդ, վարչապետը հանդիպեց ԵՄ ընդլայնման հարցերով հանձնակատար Մարտա Կոսի և Բելգիայի վարչապետ Բարտ դե Վևերի հետ։
RegionsTV-ի հետ զրույցում քաղաքագետ Արմեն Վարդանյանը, մեկնաբանելով Փաշինյանի Բրյուսել կատարած այցը, ասաց, որ եռակողմ ձևաչափով հանդիպումը ցույց է տալիս Հայաստանի և ԵՄ-ի հարաբերությունների արագ զարգացումը, և որ նման հանդիպումները Հայաստանի ինքնիշխան իրավունքն են։
Նա նաև նշեց, որ եվրոպացի բարձրաստիճան պաշտոնյաները հաճախ են գալիս Հայաստան, հայ պաշտոնյաներն էլ՝ ԵՄ։ Եվրոպացիները նշում են, որ Հայաստանի հետ հարաբերությունները գտնվում են իրենց ամենաբարձր մակարդակի վրա, և նման հանդիպումները կշարունակվեն այս տարի և ապագայում։ Եվրամիությունը զգալի ֆինանսական և տեխնիկական օգնության միջոցով աջակցում է Հայաստանում ժողովրդավարական գործընթացներին և երկարաժամկետ զարգացմանը։ ԵՄ ներդրումները Հայաստանում կհասնեն 2.5 միլիարդ եվրոյի, ինչը կնպաստի երկրի զարգացմանը և ենթակառուցվածքային կապերի ընդլայնմանը։
Ըստ Վարդանյանի՝ Փաշինյանի Բրյուսել կատարած այցը և եվրոպական կառույցների ներկայացուցիչների հետ շփումների ինտենսիվությունը վկայում են Հայաստանի՝ Եվրոպայի հետ ավելի սերտ ինտեգրման ձգտման մասին։
«Ներկայումս պատրաստվում է նոր փաստաթուղթ՝ Հայաստանի և Եվրամիության միջև Համապարփակ և ընդլայնված գործընկերության համաձայնագիր (CEPA), որը հիմնված է Հայաստանի և ԵՄ միջև հարաբերությունների վրա։ Բացի այդ, պատրաստվում է ևս մեկ փաստաթուղթ՝ 20 միլիոն դոլարի տարեկան ծրագիր, որը կխորացնի Եվրամիության և Հայաստանի միջև հարաբերությունները։ Այս փաստաթուղթը պարունակում է պաշտպանության, ոչ մահացու զենքի, ինչպես նաև անվտանգության ոլորտին վերաբերող կետեր»,-ասաց Վարդանյանը։
Քաղաքագետը կարծում է, որ Եվրամիությունը, ինչպես ԱՄՆ-ն, ցանկանում էր, որ խաղաղություն հաստատվի Հարավային Կովկասի տարածաշրջանում։ ԵՄ-ն աջակցում է «Խաղաղության խաչմերուկին», ամեն կերպ աջակցում և ամրապնդում է աջակցությունը Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև խաղաղության պայմանագրի կնքման գործում։
Հայտնի է, որ Հայաստանն ու Ադրբեջանը համաձայնության են եկել խաղաղության պայմանագրի կետերի մեծ մասի շուրջ, սակայն ստորագրումը հետաձգվում է։
Վարդանյանի խոսքով՝ խաղաղության պայմանագրի ստորագրման հետաձգումը ձեռնտու է Ադրբեջանին, քանի որ այն թույլ է տալիս նրան ճնշում գործադրել Հայաստանի վրա և օգտագործել իրավիճակը իր օգտին։ Նա կարծում է, որ Ադրբեջանը հետաքրքրված չէ հակամարտության իրական կարգավորմամբ, այլ միայն ձգտում է միակողմանի զիջումների հասնել Հայաստանից։
«Չնայած ԱՄՆ նախագահ Թրամփը ՆԱՏՕ-ի գլխավոր քարտուղարի հետ հանդիպման ժամանակ ասել է, որ Հայաստանն ու Ադրբեջանը կարող են հասնել տարաձայնությունների կարգավորման, և հակամարտությունը հաջողությամբ ավարտվում է, ես կասկածներ ունեմ այս պայմանագրի ստորագրման հարցում։ Որովհետև բառացիորեն 2-3 օր առաջ Ադրբեջանը կրկին պահանջեց, որ Հայաստանը փոխի Սահմանադրությունը։ Ադրբեջանը շարունակում է պահանջներ ներկայացնելու մարտավարությունը։ Սա նշանակում է, որ նրանք դիտավորյալ տորպեդահարում են խաղաղության գործընթացը՝ լավ գիտակցելով, որ այդ պահանջները անիրատեսական են, և Հայաստանը չի համաձայնի դրան։ Իրականում Սահմանադրության փոփոխությունը Հայաստանի ներքին խնդիր է։ Չկա որևէ երաշխիք, որ Հայաստանի ժողովուրդը կքվեարկի նոր Սահմանադրության օգտին։ Ադրբեջանը արհեստական թեմա է առաջ մղում պայմանագիրը չստորագրելու համար, ես դա մեկ անգամ չէ, որ ասել եմ», – նշեց Վարդանյանը։
Նրա կարծիքով՝ քանի որ Ռուսաստանը հետաքրքրված չէ այս հակամարտության լուծմամբ, ԵՄ-ն հետաքրքրված է Ռուսաստանի ազդեցության նվազեցմամբ։
«Որոշ վերլուծաբաններ սա կապում են Ռուսաստանի և Ադրբեջանի միջև հարաբերությունների վերջին վատթարացման հետ։ Արտաքսված ադրբեջանցի վերլուծաբան Արիֆ Յունուսովը կարծում է, որ Ռուսաստանը ճնշում է գործադրում Ադրբեջանի վրա՝ չստորագրելու խաղաղության պայմանագիրը։ Ես կարծում եմ, որ Ալիևը խոստացել է Պուտինին չստորագրել պայմանագիրը։ Չգիտեմ, թե որքանով է դա ճիշտ, բայց դրանում որոշակի տրամաբանություն կա։ Ռուսաստանը տարածաշրջանում հայտնվել է խաղից դուրս։ 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ի հայտարարության 9-րդ կետում Ռուսաստանը պետք է վերահսկողություն իրականացներ Սյունիքով անցնող ճանապարհի նկատմամբ՝ Ռուսաստանի ԱԴԾ-ի կողմից։ Սակայն Հայաստանի կառավարությունը և անձամբ Փաշինյանը մերժեցին դա, քանի որ Հայաստանի համար միջանցքները անընդունելի և անընդունելի են։ Երկրի տարածքում գտնվող բոլոր ճանապարհները պետք է վերահսկվեն Հայաստանի կողմից։ Սակայն Ադրբեջանն ու Ռուսաստանը Սյունիքով անցնող ճանապարհը չեն դիտարկել որպես Հայաստանի վերահսկողության տակ գտնվող», – ասաց Վարդանյանը։
Նա նշեց, որ ԱՄՆ-ի առաջարկը՝ 100 տարով վերահսկողություն սահմանել այսպես կոչված Զանգեզուրի միջանցքի վրա, որը կապում է Ադրբեջանը Նախիջևանի հետ, որպես Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև վեճի լուծում, իրարանցում է առաջացրել Հարավային Կովկասում: Հայաստանը՝ Թուրքիայում ԱՄՆ դեսպանի հայտարարությանը, ըստ որի առաջարկվում է 32 կիլոմետրանոց Զանգեզուրի միջանցքը 100 տարով վարձակալության տրամադրել ամերիկյան ընկերությանը, արձագանքելով ասել է՝ նման կարող է լինել միայն ՀՀ ինքնիշխանության, տարածքային ամբողջականության սկզբունքով։
Պաշտոնական Բաքուն լռում է և չի արտահայտել իր դիրքորոշումը այս առաջարկի վերաբերյալ: Վարդանյանը դեմ է այդ առաջարկին, կարծում է, որ ԱՄՆ դեսպանի առաջարկած ձևաչափը անընդունելի է Հայաստանի համար: Նա նշեց, որ Միացյալ Նահանգները վերջերս երկու կողմերին առաջարկել է մեկ այլ տարբերակ: ԱՄՆ-ն առաջարկում է, որ սահմանային անցակետերում վերահսկողություն իրականացնի ամերիկա-հայկական մասնավոր ընկերությունը: Հայաստանը դեմ չէ դրան։
Քաղաքագետը կարծում է, որ այս ծրագիրը հիմնականում ուղղված է Ասիան և Եվրոպան կապող այս կարևոր տրանսպորտային միջանցքի վերահսկմանը և միևնույն ժամանակ աշխարհաքաղաքական գործընթացների վրա ազդելուն։ Հայաստանը դեմ չէ տրանսպորտային հաղորդակցությունների ապաշրջափակմանը, այլ միայն իր իրավասության շրջանակներում։ Տրանսպորտային միջանցքների նկատմամբ վերահսկողությունը ձեռք է բերում ռազմավարական նշանակություն, և ինչպես ասաց Վարդանյանը, ճանապարհները պետք է լիովին վերահսկվեն Հայաստանի իրավապահ մարմինների կողմից, իսկ սահմանային անցակետերում պետք է տեղակայվեն միայն ամերիկացի զինծառայողներ։ Նա նաև հավելեց, որ ԱՄՆ-ի կողմից առաջարկվող տարբերակը՝ սահմանային անցակետերում հայ-ամերիկյան մասնավոր ընկերության ներկայությամբ, ավելի ընդունելի է թվում, քանի որ այն թույլ է տալիս պահպանել որոշակի վերահսկողություն տարածքի նկատմամբ, և Հայաստանը կկարողանա պաշտպանել իր ազգային շահերը։
Արմեն Վարդանյանը կարծում է, որ «ԱՄՆ-ի առաջարկած տարբերակի համաձայն՝ մենք ոչինչ չենք կորցնի, կպահպանենք մեր տարածքային ամբողջականությունն ու ինքնիշխանությունը։ Բացի այդ, մենք կունենանք Ադրբեջանի վրա ճնշման նոր լծակներ, և Ալիևն ինքը շատ լավ հասկանում է դա, ուստի նա հիացած չէ այս ծրագրով։ Ալիևը պնդում է, որ ադրբեջանական բեռնատարներն ու մեքենաները պետք է անցնեն Հայաստանով առանց վերահսկողության, բայց հայկական կողմը երբեք չի համաձայնի դրան, ես վստահ եմ դրանում։ Սակայն Հայաստանը նույն կետն է պահանջում Ադրբեջանից՝ նույն պայմաններով Նախիջևանում։ Հայաստանն ու Ադրբեջանը տարբեր պահանջներ ունեն, ուստի այս գործընթացը հաջող չի լինի»։
Քաղաքագետը ընդգծեց, որ վերջերս Հայաստանը ավելի ակտիվ է դարձել արտաքին քաղաքականության մեջ։ Մի կողմից՝ Հայաստանի կառավարությունը հայտարարում է ԵՄ-ի հետ խորը համագործակցության իր հետաքրքրության մասին, մյուս կողմից՝ ցանկություն է հայտնում դառնալ Շանհայի համագործակցության կազմակերպության (ՇՀԿ) անդամ։
Նրա խոսքով՝ «Եվրամիությունը շատ հեռու է, և մեզ տասնամյակներ են պետք ԵՄ-ին միանալու համար։ Սակայն ՇՀԿ-ում Հայաստանի համար տեղ չի լինի։ Կարծում եմ՝ այս կազմակերպությունը մեզ համար չէ։ Ես չեմ հավատում, որ մեզ կընդունեն այնտեղ, որտեղ հիմնականում Ադրբեջանի բարեկամ երկրներն են»։
Արմեն Վարդանյանը կարծում է, որ Հայաստանը պետք է մերձենա Եվրամիության հետ, ու ժամանակի ընթացքում դրանք ավելի խորացնի։ Ըստ նրա՝սա անընդհատ քննարկվում է թե՛ Բրյուսելում, թե՛ Երևանում. մերձեցումը բխում է Հայաստանի շահերից։ Սակայն մենք, ինչպես նկատեց Վարդանյանը, հիմա չենք կարող դառնալ Եվրամիության անդամ, դա այժմ անիրատեսական է։
Վարդանյանը նշեց, որ Հայաստանը դժվարին մարտահրավերների առջև է կանգնած արտաքին քաղաքականության դաշտում, բայց ճիշտ մոտեցման և ռազմավարական պլանավորման դեպքում երկիրը կկարողանա ամրապնդել իր դիրքերը տարածաշրջանում և ապահովել իր անվտանգությունն ու բարգավաճումը։
Զաբելա Ավագյան
