115 000 արցախցիներ ստիպված էին փախչել Հայաստան՝ հալածանքների և ոճրագործությունների սպառնալիքի ներքո. Արարատ Միրզոյան

Հուլիսի 15-ին Նյու Յորքում ՀՀ ԱԳ նախարար Արարատ Միրզոյանը ներկայացրել է ՄԱԿ կայուն զարգացման օրակարգի և նպատակների ու թիրախների իրականացման առաջընթացն ամփոփող ՀՀ երրորդ կամավոր ազգային զեկույցը։

Ստրոև ներկայացնում ենք ՀՀ ԱԳ նախարարի ելույթն ամբողջությամբ։

Ելույթից հետո արձագանքով և հարցադրումներով հանդես են եկել այլ երկրների ներկայացուցիչներ՝ լայն աշխարհագրական ընդգրկումով, մասնավորապես Գերմանիայից, Հունաստանից, Հնդկաստանից, Լիտվայից, Մեքսիկայից, Լիբանանից, Ուզբեկստանից, ինչպես նաև քաղաքացիական հասարակության ներկայացուցիչներ։ Նախարար Միրզոյանը սահմանված ժամկետում պատասխանել է գործընկերներին հետաքրքրող հարցերին։

«Հարգարժա՛ն նախագահող,

Տիկնա՛յք և պարոնա՛յք,

Ուրախ եմ հանդես գալ այս Բարձր մակարդակի քաղաքական ֆորումին և ներկայացնել Հայաստանի երրորդ կամավոր ազգային զեկույցը:

Նախորդ չորս տարիներն աննախադեպ էին՝ պայմանավորված համավարակով, ագրեսիայով, էթնիկ զտումով և փախստականների ճգնաժամով: Չնայած այս բացասական զարգացումները կարող էին խաթարել «2030թ. օրակարգի» իրականացման ուղղությամբ ջանքերը, Հայաստանն ապացուցեց, որ հնարավոր է իրականացնել կայուն զարգացման նպատակների խոստումը և առաջընթացի, բարգավաճման և խաղաղության հույս ստեղծել:

Հետևաբար, Հայաստանի 3-րդ ազգային զեկույցը դիմակայունության, մարդասիրական գործողությունների և կայուն զարգացման նպատակներն իրական օգուտների վերածելու և ավելի լավ կառուցելու հաստատուն ջանքերի ճանապարհն է՝ երկրում և տարածաշրջանում խաղաղության և արդարության վրա էական ազդեցությամբ։ Այն մարդասիրական գործողությունների, զարգացման և խաղաղության միջև կապի՝ «2030թ. օրակարգի» կյանքի կոչման վրա ազդեցության իրական ժամանակում տեղի ունեցող օրինակ է:

Թույլ տվեք ամփոփ ներկայացնել մարդասիրական, զարգացման և խաղաղության բաղադրիչներից յուրաքանչյուրը, դրանց միջև կապն ու և կայուն զարգացման նպատակների իրականացման ճանապարհին փոխազդեցությունը:

Մարդասիրական գործողություններ.  Մինչ Հայաստանը պայքարում էր COVID-19 համավարակի հետևանքների դեմ՝ Հայաստանը բաղվեց մեկ այլ աղետի։ 2020 թվականի աշնանը Լեռնային Ղարաբաղի դեմ Ադրբեջանի լայնածավալ ռազմական ագրեսիան, 10 ամիս տևած շրջափակումը, սովը և 2023 թվականին տեղի ունեցած էթնիկ զտումը խլեցին հազարավոր կյանքեր և հանգեցրին զանգվածային ավերածությունների ու հումանիտար ճգնաժամի: Ավելի քան 115 000 բռնի տեղահանված փախստականներ՝ տարածաշրջանի ամբողջ բնիկ բնակչությունը, մի քանի օրվա ընթացքում ստիպված էին փախչել Հայաստան՝ հալածանքների և  ոճրագործությունների սպառնալիքի ներքո։

2023թ. հոկտեմբերի 26-ին ՀՀ կառավարության որոշմամբ ժամանակավոր պաշտպանության կարգավիճակ շնորհվեց Լեռնային Ղարաբաղից ժամանած փախստականներին՝ նրանց տրամադրելով սոցիալական պաշտպանության հասանելի մեխանիզմներ, առողջապահական, կրթական և հոգեբանական ծառայություններ: Կառավարության ջանքերը և հայ հասարակության շրջանում համերաշխությունը կարևոր դեր են խաղացել փախստականների անհապաղ և միջնաժամկետ կարիքների լուծման գործում: Ազգային բյուջեից արդեն ծախսվել է ավելի քան 160 միլիոն ԱՄՆ դոլար, որը տրամադրվել է բնակարանների, սննդի և այլ առաջնահերթ կարիքների ապահովման նպատակով` ուղղակի դրամական աջակցության և այլ համանման մեխանիզմների միջոցով: Ներկայիս փուլում Կառավարությունը մեկնարկել է երկարաժամկետ բնակարանային ապահովման ծրագիր, ինչպես նաև ձեռնարկում է կոնկրետ քայլեր՝ փախստականների զբաղվածության ապահովման խնդիրները հասցեագրելու ուղղությամբ, որոնց 1/3-ը՝ ուսուցիչներ, բուժաշխատողներ, ձեռներեցներ, արդեն զբաղվածություն են գտել կամ սկսել  իրենց սեփական բիզնեսը:

Ի հավելումն վերոնշյալ մարտահրավերներին, 2021թ. և 2022թ. Հայաստանի Հանրապետությունը բախվեց լայնածավալ ռազմական ագրեսիայի և իր ինքնիշխան տարածքների օկուպացիային, որն իր հերթին հանգեցրեց ներքին տեղահանման և սահմանակից շրջաններում ապրող մարդկանց իրավունքների կոպիտ խախտումների։

Երբ վերջնականացվում էր այդ զեկույցը, Հայաստանը վերապրեց մեկ այլ՝ աննախադեպ բնապահպանական աղետ. 2024թ. մայիսին Հայաստանի Լոռի և Տավուշ մարզերում սաստիկ հեղեղումների հետևանքով էականորեն տուժեցին 9 քաղաքային և 28 գյուղական համայնքներ, մեծ վնասներ հասցվեց քաղաքացիական ենթակառուցվածքներին։

Պարո’ն նախագահող,

Զարգացում. Չնայած այս բոլոր դժվարություններին, Հայաստանը պահպանեց առաջընթացի և կայուն զարգացման հաստատուն տեմպը։ Ինստիտուցիոնալ առումով Հայաստանի զարգացման հիմնական առաջնահերթությունները ձևակերպվել են Հայաստանի վերափոխման՝ մինչև 2050թ. ռազմավարության մեջ, որն ուղղված է աղքատության վերացմանը, մթերային անվտանգության, մարդկային զարգացման և շրջակա միջավայրի համար բարենպաստ տնտեսական աճի խթանմանը։

Կարևոր տնտեսական բարեփոխումները, արդյունավետ ֆիսկալ քաղաքականությունը և գնաճի թիրախավորումը նպաստեցին տնտեսության՝ մինչև երկնիշ ՀՆԱ-ով կայուն աճին և երկրի սոցիալ-տնտեսական պատկերի ընդհանուր բարելավմանը: Սա հնարավորություն տվեց կառավարությանը կատարել իր խոստումը՝ ոչ մեկին չթողնել հետևում: Այս համատեքստում, սոցիալական արտակարգ աջակցության համակարգի ստեղծումը կարևոր նախաձեռնություն է եղել: Համակարգը, շարունակելով սոցիալական օգնություն տրամադրել ամենախոցելի խմբերին, նպատակ ունի նրանց հնարավորություն տալ եկամտի ստեղծման միջոցով հասնել ինքնաբավության:

Հայաստանում ընդհանուր գործազրկության մակարդակը 2020-2022 թվականներին նվազել է. 2020 թվականի 18.2 տոկոսից 2022 թվականին այն նվազել է մինչև 13.5 տոկոս, իսկ ազգային աղքատության շեմից ցածր բնակչության տոկոսը1.1 տոկոսից նվազել է մինչև 0.8 տոկոս՝ հազարավոր մարդկանց դուրս բերելով աղքատության շեմից:

Հայաստանը հանձնառու է կառուցել գիտելիքահեն և ներառական տնտեսություն։ Բարձր կրթություն ստացած և տաղանդավոր բնակչությունը մշտապես եղել է մեր երկրի մրցակցային առավելությունը։ Առաջնորդվելով այս մոտեցմամբ, կրթությանը հատկացված ռեսուրսները վերջին չորս տարում ավելացվել են ավելի քան 25 տոկոսով։

Նպատակ ունենալով ապահովել որակյալ կրթություն՝ Կառավարությունը ներդրել է մասնագետների արժանիքի վրա հիմնված փոխհատուցման սխեման և առաջընթաց է գրանցել մինչև 2026 թվականը 300 դպրոց և 500 նախադպրոցական հաստատություն կառուցելու և վերանորոգելու իր հանձնառության կյանքի կոչման ուղղությամբ։ Դպրոցականների բավարար սնուցումն ապահովելու նպատակով կառավարությունը պետականացրել և Հայաստանի 10 մարզերում հաջողությամբ իրականացնում է «Դպրոցական սնունդ» ծրագիրը։

Հայաստանի կառավարությունը հատուկ ուշադրություն է դարձնում ՍՏԵՄ կրթությանը և համապատասխան հարթակներին՝ որպես կապող օղակ դեպի բարձրագույն կրթություն և հետագայում բարձր տեխնոլոգիական արդյունաբերություն։ Այստեղ ցանկանում եմ ներկայացնել նաև «Ակադեմիական քաղաքի» կառուցման վերջին նշանակալից նախաձեռնությունը, որը կապահովի կրթության, հետազոտության և արդյունաբերության միջև փոխկապակցվածություն և սիներգիա:

Հայաստանը մշակել է կանաչ անցման համապարփակ օրակարգ՝ հավասարապես կենտրոնանալով կլիմայի փոփոխության ազդեցության մեղմացման ջանքերի վրա: Մասնավորապես, 2021 թվականին մեր երկիրն ընդունել է իր 2030 թվականի համար ազգային մակարդակով սահմանված գործողությունները՝ պարտավորվելով մինչև 2030 թվականը 1991 թվականի մակարդակների համեմատությամբ 40%-ով կրճատել ջերմոցային գազերի արտանետումները, ինչպես նաև ավելացնել կանաչ էներգիայի արտադրության բաժինը և այլ դրույթներ։ Փարիզի համաձայնագրի դրույթների իրականացման համակարգման և մոնիտորինգի համար կառավարությունը ստեղծել է միջգերատեսչական համակարգման խորհուրդ։ Երկրի կանաչ անցման հետ կապված մեկ այլ կարևոր նախաձեռնություն է «Կանաչ Հայաստան» հարթակը, որի նպատակն է ապահովել բարձր մակարդակի քաղաքական երկխոսություն կանաչ անցման հարցում հիմնական զարգացման գործընկերների հետ։

Համաձայն միջազգային միջուկային անվտանգության չափանիշներին՝ երկրի ատոմակայանի ամենամեծ վերանորոգումն ու արդիականացումը նաև կարևոր նշանակություն ունի երկրի ածխածնային չեզոք զարգացման համար։ Բացի այդ, վերականգնվող էներգետիկայի ոլորտում ներդրումները, որոնց նպատակն է մինչև 2030 թվականն առնվազն երեք անգամ ավելացնել արևային էներգիայի արտադրության բաժինը՝ հասցնելով այն 15%-ի, գտնվում են կառավարության օրակարգում։

Խաղաղություն տանը. Հայաստանի կառավարությունը վճռական է խաղաղության հասնելու իր ջանքերում ինչպես երկրի ներսում, այնպես էլ տարածաշրջանում։ Մենք խորապես հավատում ենք, որ կայուն զարգացման կարելի է հասնել միայն ամուր ժողովրդավարական ինստիտուտների, մարդու հիմնարար իրավունքների պաշտպանության, արդարության ու հասարակության և տարածաշրջանային խաղաղության ամուր հիմքի վրա:

Հավատալով քաղաքացիների ձայնին և ընտրություններին` որպես ներքին քաղաքական ճգնաժամերի լուծման ամենախաղաղ ու քաղաքակիրթ ճանապարհ, 2021 թվականին Հայաստանի կառավարությունը որոշեց անցկացնել արտահերթ խորհրդարանական ընտրություններ, անկախ այն ծայրահեղ անվտանգային մարտահրավերներից, որոնց բախվում էր երկիրը։ Հարկ է նշել, որ այդ ընտրությունները միջազգային բոլոր հեղինակավոր դիտորդական առաքելությունների կողմից կրկին գնահատվեցին որպես լիովին ազատ և արդար։ Այդ ընտրությունները վերահաստատեցին, որ Հայաստանում ժողովրդավարությունն անշրջելի է։

Հիմնվելով ժողովրդի կամքի վրա՝ կառավարությունը շարունակել է կառավարման և դատական համակարգերի խոշոր բարեփոխումները, ժողովրդավարական հաստատությունների և սոցիալական պաշտպանության ամրապնդումը, ինչպես նաև կոռուպցիայի դեմ անզիջում պայքարը. դրանք Հայաստանի առաջնահերթություններից են՝ անկախ արդեն իսկ գրանցված ձեռքբերումներից:

Հայաստանը հետևողականորեն խթանում է կանանց և աղջիկների իրավունքները, նրանց դերի ամրապնդումն ու ակտիվ մասնակցությունը հանրային կյանքի բոլոր ոլորտներում որոշումների կայացման գործընթացներում՝ ինչպես տարածաշրջանային, այնպես էլ ազգային մակարդակներում: Նշանակալի է, որ կանայք ղեկավար պաշտոններ են զբաղեցնում օրենսդիր և գործադիր մարմիններում՝ ունենալով շարունակաբար աճող ներկայացվածություն անվտանգության և իրավապահ մարմիններում:

Ժողովրդավարական կայունությունը նույնպես կարևոր դեր է խաղացել կառավարության՝ տարածաշրջանում խաղաղության հասնելուն միտված նախաձեռնությունների նկատմամբ հասարակական ամուր աջակցության ապահովման գործում:

Խաղաղություն տարածաշրջանում. Այստեղ կցանկանայի անդրադառնալ եզրափակիչ, բայց իրականում մեր երկրի համար վերջին տարիների ամենակարևոր նախաձեռնությանը՝ միտված մեր տարածաշրջանում երկարատև խաղաղության և կայունության հաստատմանը:

Հայաստանն անկեղծորեն ներգրավվել է Ադրբեջանի հետ խաղաղության և միջպետական ​​հարաբերությունների հաստատման մասին համաձայնագրի կնքման գործընթացում՝ հիմնվելով միմյանց տարածքային ամբողջականության փոխադարձ ճանաչման սկզբունքի և 1991 թվականի Ալմա-Աթայի հռչակագրի հիման վրա պետական ​​սահմանի սահմանազատման վրա։ Գործընթացը ներառում է նաև տարածաշրջանային տրանսպորտային ենթակառուցվածքների ապաշրջափակում՝ հիմնված երկրների ինքնիշխանության ու իրավազորության, ինչպես նաև հավասարության ու փոխադարձության սկզբունքների նկատմամբ լիարժեք հարգանքի վրա։

Այս պատկերացմամբ Հայաստանը նախաձեռնել է «Խաղաղության խաչմերուկ» ծրագիրը։ Այս ծրագիրը նպատակ ունի զարգացնել հաղորդակցությունը Հայաստանի և հարևան երկրների միջև՝ այդպիսով տարածաշրջանի հարաբերությունների ամբողջ տրամաբանությունը հակամարտությունից փոխակերպելով դեպի փոխադարձ շահավետ համագործակցություն։

Հայաստանը շարունակաբար ջանքեր է գործադրում Թուրքիայի հետ հարաբերությունների ամբողջական կարգավորման, դիվանագիտական հարաբերությունների հաստատման և սահմանների բացման ուղղությամբ, ինչը հաջողության հասնելու պարագայում հասկանալիորեն դրական ազդեցություն կունենա տարածաշրջանի վրա:

Տիկնա՛յք և պարոնա՛յք,

Եզրափակելով՝ կցանկանայի ընդգծել, որ հիմնվելով երրորդ կամավոր զեկույցի արդյունքների վրա՝ Հայաստանը կշարունակի իր ջանքերը կառուցվածքային սահմանափակումները և խոցելիությունը հաղթահարելու ուղղությամբ: Ժողովրդավարության, մարդու իրավունքների, օրենքի գերակայության, գենդերային հավասարության առաջմղումը և ամենախոցելի խմբերին հատուկ ուշադրությունը կլինեն մեր ապագա գործողությունների հենասյունը՝ կայուն զարգացման նպատակների իրագործման և 2030 թվականից հետո գործողությունների նախապատրաստման համար:

Շնորհակալություն:»